Zielone zamówienia w Prawie Zamówień Publicznych. Zielone kryteria w branży komputerowej, żywnościowej oraz tekstylnej

W ostatnich latach możemy zauważyć zmianę tendencji w gospodarce. Zarówno prawodawcy, jak i przedsiębiorcy zaczęli zauważać potrzebę zmiany swoich działań w kierunku ochrony przyrody. Postępujące niekorzystne zmiany w środowisku naturalnym niejako wymusiły na ustawodawcy wprowadzenie do obrotu prawnego instytucji, które mają wpłynąć na ograniczanie destrukcyjnego oddziaływania człowieka na naturę, a w niektórych wypadkach nawet pomóc w odwróceniu jego skutków.

Jedną z istotnych gałęzi prawa, która bezpośrednio i realnie ma wpływ na ochronę środowiska, jest prawo zamówień publicznych. Środki przeznaczane przez instytucje publiczne w ramach zamówień publicznych stanowią z jednej strony istotną część polskiego budżetu, z drugiej zaś – działalności tych podmiotów odbywa się w obszarach, które w sposób znaczący oddziaływają na stan przyrody. Dzięki ciągłym zmianom i modyfikacjom w prawie polskim oraz prawie Unii Europejskiej, odpowiednie wykorzystanie narzędzi, którymi dysponują organy publiczne, może przynieść wiele pozytywnego dla środowiska.

Nie chodzi tu wyłącznie o takie oczywiste branże jak budownictwo, energetyka czy gospodarka wodno-ściekowa. Instytucje publicznie mogą przyczyniać się do poprawy stanu środowiska naturalnego również przy drobniejszych zamówieniach, m.in. w obszarze zamówień na biurowy sprzęt komputerowy, żywność i usługi cateringowe, wyroby włókiennicze czy też transport. Podmioty państwowe i samorządowe stosując odpowiednie narzędzia prawne, także przy prostych zamówieniach, mogą realizować podstawowe cele zielonych zamówień publicznych, takich jak racjonalne gospodarowanie zasobami, poprawa stanu wód, powietrza i gleby, jak również wprowadzanie założeń gospodarki o obiegu zamkniętym.

Prawne uwarunkowania zielonych zamówień publicznych w świetle prawa wspólnotowego

Głównymi aktami prawnymi mającymi za zadanie regulację prawa w obszarze ochrony środowiska naturalnego jest dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynująca procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych[1] (dalej jako dyrektywa 2004/17/WE) oraz dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi[2] (dalej jako dyrektywa 2004/18/WE).

Regulacje wyżej wskazanych unijnych dyrektyw konstruują szereg zasad, które muszą zostać spełnione zarówno przez zamawiających, jak też przez wykonawców, aby można było mówić o zielonych zamówieniach publicznych.

Jedną z istotniejszych zasad jest ta, zgodnie z którą specyfikacje techniczne sporządzone przez zamawiających muszą umożliwiać otwarcie procesu udzielania zamówień publicznych na konkurencję. Oznacza to, że zamawiający są zobowiązani do zapewnienia możliwości składania ofert przewidujących różnorodne rozwiązania techniczne, mogące pomóc w zachowaniu „zdrowego” środowiska naturalnego. Istotny jest fakt, że instytucje publiczne muszą brać pod uwagę oferty oparte na równoważnych charakterystykach, które mogą być przedłożone przez oferenta w dowolny sposób.

Kolejną ważną regułą z punku widzenia proekologicznych zamówień publicznych jest tzw. zasada „zazieleniania” specyfikacji technicznych. Instytucje zamawiające definiując wymagania techniczne zamówienia są zobowiązane do określenia konkretnych aspektów środowiskowych, obejmujących np. metody produkcji, wpływ grupy wyrobów lub usług na środowisko.

Następną zasadą realizowaną w procesie zielonych zamówień publicznych jest wymóg sporządzania zamówień w sposób precyzyjny, mający zapewnić wszystkim wykonawcom odpowiednią wiedzę na temat tego, jakie aspekty związane z ochroną środowiska będą wymagane przez zamawiających w danym zamówieniu. Co ważne, specyfikacje techniczne zamówień nie mogą zawierać odniesień do konkretnej marki lub źródła, ani też do jakiegokolwiek szczególnego procesu, znaku handlowego, patentu, pochodzenia bądź produkcji, które mogłyby prowadzić do uprzywilejowania lub wyeliminowania danej grupy przedsiębiorców.

Wyżej wymienione dyrektywy wspólnotowe oprócz wskazania zasad jakimi powinni kierować się zamawiający w procesie zamówień publicznych, nakładają także na instytucje zamawiające oraz wykonawców konkretne obowiązki. Wymogi te dotyczą obowiązku przedstawienia zaświadczeń sporządzonych przez niezależne instytucje zajmujące się poświadczaniem zgodności działań wykonawców z niektórymi unijnymi normami zarządzania środowiskowego. W takich sytuacjach zamawiający muszą brać pod uwagę wspólnotowe systemy ekozarządzania i audytu EMAS (ang. Eco Management and Audit Scheme) lub standardów zarządzania środowiskowego opartych na europejskich lub międzynarodowych normach poświadczonych przez organy działające zgodnie z prawem wspólnotowym, europejskimi, albo międzynarodowymi normami dotyczącymi certyfikacji.

Ponadto art. 27 dyrektywy 2004/18/WE oraz art. 39 dyrektywy 2004/17/WE nakłada na instytucje zamawiające obowiązek informacyjny w kwestii ochrony przyrody. W świetle tych przepisów zmawiający może zostać zobligowany przez Państwo Członkowskie do określenia lub sporządzenia dokumentacji, z których wykonawcy będą mogli uzyskać odpowiednie informacje na temat obowiązków związanych z ochroną środowiska, m.in. jakie regulacje będą miały zastosowanie w danym państwie UE, regionie lub miejscu, w którym zamówienie ma zostać zrealizowane oraz jakie rodzaje czynności będą mogły być stosowane podczas realizacji zielonych zamówień publicznych.

Prawne uwarunkowania zielonych zamówień publicznych w świetle prawa polskiego

Zamówienia publiczne w polskim porządku prawnym reguluje ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych[3] (dalej jako ustawa PZP).

PZP daje instytucjom zlecającym możliwość uwzględnienia środowiskowych aspektów zamówień w szczególności w zakresie:

• opisu przedmiotu zamówienia;
• warunków udziału w postępowaniu;
• kryteriów oceny ofert.

Dla ułatwienia i zrównania procesów związanych z ochroną przyrody, zamawiający przy konstruowaniu opisu przedmiotu zamówienia, zarówno w zakresie dotyczącym specyfikacji technicznych, jak również warunków realizacji zamówienia, mogą korzystać ze specyfikacji technicznych zawartych w kryteriach środowiskowych, które zostały opracowane na poziomie unijnym.

Opis przedmiotu zamówienia

Przepisy art. 29 ust. 4 ustawy PZP dają możliwość podmiotom publicznym do określenia w opisie przedmiotu zamówienia wymagań związanych z realizacją zamówienia w duchu „zielonych zamówień”. Z kolei na mocy art. 30a ustawy PZP instytucja publiczna może w opisie przedmiotu zamówienia odwołać się do oznakowania związanego z wymaganiami środowiskowymi. Należy podkreślić, że wymagania te mogą dotyczyć wyłącznie elementów, które są związane z przedmiotem zamówienia i są odpowiednie do określenia cech towarów lub usług będących przedmiotem tego zamówienia. Dodatkowo wymagania takie muszą być oparte na realnie możliwych do zweryfikowania kryteriach. Te ostatnie nie mogą mieć cech dyskryminujących – ekologiczne oznakowania muszą być zatem dostępne dla wszystkich zainteresowanych wykonawców i muszą być określane przez podmioty trzecie tak, aby żadna ze stron nie mogła na nie wywierać wpływu.

Warunki udziału w postępowaniu

Instytucje publiczne mają także szereg narzędzi, które mogą wykorzystać w celu ochrony środowiska naturalnego w ramach warunków udziału w postępowaniu. Najbardziej efektywnymi warunkami, które pomagają w dbaniu o przyrodę są m.in.:

• doświadczenie zawodowe związane z realizacją zamówień w sposób zgodny z zasadami ochrony środowiska;
• zatrudnianie pracowników posiadających odpowiednie wykształcenie;
• dysponowanie odpowiednimi urządzeniami technicznymi niezbędnymi do realizacji zamówień zgodnie z polityką środowiskową, np. urządzenia ograniczające zużycie paliwa lub wytwarzanie odpadów czy maszyny wykorzystujące energię odnawialną;
• zdolności techniczne ukierunkowane na ochronę środowiska.

Zgodnie z § 2 ust. 4 pkt 6 rozporządzenia ministra rozwoju z 26 lipca 2016 r. w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy w postępowaniu o udzielenie zamówienia[4] zamawiający może zawrzeć odpowiednie warunki udziału w postępowaniu o zamówienie publiczne dotyczące zdolności zawodowej i technicznej, które odnoszą się bezpośrednio do umiejętności zarządzania środowiskowego. Można tego dokonać m.in. poprzez żądanie wykazu środków zarządzania środowiskowego, które wykonawca będzie stosował w celu wykonania zamówienia publicznego.

Wspomniane rozporządzenie nie określa jednak, w jaki sposób dokładnie ma wyglądać wykaz środków zarządzania środowiskowego, dlatego w tej materii należy polegać na wytycznych Urzędu Zamówień Publicznych. W ocenie UZP potwierdzeniem spełniania określonych przez instytucję zamawiającą wymagań środowiskowych jest:

• oświadczenie weryfikatora środowiskowego w sprawie czynności weryfikacyjnych i walidacyjnych w ramach unijnego systemu ekoząrządzania i audytu EMAS;
• rejestracja wykonawcy w rejestrze EMAS lub certyfikat systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z wymaganiami normy międzynarodowej ISO 1400130;
• w przypadku braku dostępu do ww. dokumentów oraz braku możliwości ich uzyskania w odpowiednim terminie bez winy wykonawcy, są akceptowalne także inne dowody dotyczące stosowanych przez wykonawcę środków zarządzania środowiskowego.

Jednakże w tej ostatniej sytuacji wykonawca musi ponad wszelką wątpliwość dowieść, że podjęte przez niego środki są równoważne ze środkami wskazanymi przez zamawiającego.

Kryteria oceny ofert

Wypada również wskazać, że w wyniku wejścia w życie nowelizacji ustawy PZP – ustawy z dnia 22 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz niektórych innych ustaw[5], większy nacisk zaczęto kłaść na stosowanie pozacenowych środowiskowych kryteriów oceny ofert. Dzięki temu instytucje zamawiające mogą stosować kryterium ceny jako jedynego kryterium oceny ofert lub kryterium oceny o wadze wyższej niż 60% wyłącznie w określonych sytuacjach.

Kryteria GPP w branży komputerowej, żywnościowej oraz tekstylnej

Prawo wspólnotowe w ramach polityki środowiskowej wprowadziło szereg tzw. kryteriów GPP (z ang. Green Public Procurements). Zostały one podzielone na podstawowe, czyli takie, które obejmują kluczowe czynniki oddziaływania na środowisko oraz kompleksowe, czyli takie, które mogą być stosowane wtedy, kiedy instytucja zamawiająca dąży do jak najbardziej ekologicznego wyrobu towarów oraz świadczenia usług na rynku.

We wszystkich wspomnianych kryteriach najbardziej rozpoznawalnymi dowodami potwierdzającymi zgodność z określonymi wymaganiami, są ekoetykiety typu I. Każdy przedsiębiorca starający się o ww. certyfikat dla swoich wyrobów musi zadbać o to, aby jego produkty:

• należały do najbardziej przyjaznych środowisku;
• przeszły pozytywną ocenę niezależnego instytutu ekologicznego i spełniały rygorystyczne wymagania środowiskowe oraz zdrowotne;
• były polecane przez organizacje konsumenckie i środowiskowe;
• były uznawane w całej Unii Europejskiej.

Zielone zamówienia na biurowy sprzęt komputerowy

Eko-regulacje dziedziny sprzętu komputerowego dotyczą:

• komputerów (stacjonarnych i przenośnych);
• monitorów;
• urządzeń do przetwarzania obrazu, czyli kopiarek, drukarek, skanerów, faksów oraz urządzeń wielofunkcyjnych.

Komputery i monitory

Zielone kryteria dotyczące komputerów oraz monitorów zostały przyporządkowane do jednej grupy. Główne kryteria związane z zamówieniami na omawiane produkty, to:

• poziom zużycia energii;
• poziom emisje hałasu;
• zastosowanie rtęci w układach LCD;
• demontaż sprzętu;
• zastosowanie części z tworzyw sztucznych mogących negatywnie oddziaływać na ludzkie zdrowie, np. tworzywa rakotwórcze, mutagenne oraz szkodliwe dla rozrodczości.

Podstawowym i uznawanym za najistotniejsze jest kryterium zużycia energii. Kwestia ta została określona jako wywierająca największe oddziaływanie na środowisko.

Urządzenia do przetwarzania obrazu

W przypadku urządzeń do przetwarzania obrazu kryteria proekologiczne w większości są zbieżne z tymi, które są stosowane przy komputerach i monitorach. Różnica polega na tym, iż do podstawowych kryteriów, prócz niskiego zużycia energii, są zaliczane także możliwości druku dwustronnego oraz wysoka dostępność części zamiennych. Według specjalistów UE niski poziom tych parametrów ma największy wpływ na degradację środowiska.

Kryteria GPP

Wszystkie z omawianych rodzajów urządzeń, aby zostały uznane za przyjazne środowisku, powinny spełniać wymogi najnowszej normy Energy Star. Produkty opatrzone taką etykietą są automatycznie uznawane za spełniające wymogi polityki środowiskowej. W innym wypadku wykonawcy (producenci) są zobowiązani udowodnić za pomocą stosownej dokumentacji, że ich produkty są w stanie sprostać aktualnym normom środowiskowym.

Należy wskazać, że komputery stacjonarne, aby spełniały wymogi Energy Star powinny być zaprojektowane w taki sposób, by pamięć RAM, dysk twardy oraz napędy CD lub DVD były łatwo dostępne i mogły być wymienne. Odnośnie komputerów przenośnych wymóg ten dotyczy jedynie pamięci RAM. Z kolei Monitory LCD chcąc spełniać wymogi środowiskowe nie mogą zawierać więcej niż 3,5 mg rtęci na jedną lampę. Urządzenia do przetwarzania obrazu posiadające funkcję drukowania o maksymalnej prędkości roboczej wydruku przekraczającej 45 stron na minutę przy zastosowaniu papieru formatu A4, muszą być wyposażone w automatyczny układ kopiowania dwustronnego (moduł automatycznego druku dwustronnego). Pozostałe urządzenia o niższej prędkości wydruku powinny co najmniej dawać możliwość obsługi ręcznej lub posiadać moduł umożliwiający drukowanie dwustronne na papierze formatu A4.

Zielone zamówienia na żywność i usługi cateringowe

W przypadku produkcji żywności wymogiem podstawowym, który jest głównie brany pod uwagę, są ekologiczne metody produkcji oraz ilość odpadów opakowaniowych. Kryteria poboczne, które także mają znaczenie, lecz nie aż tak duże, jak wskazane powyższej, obejmują m.in. nabywanie żywności wyprodukowanej zgodnie z normami produkcji zintegrowanej czy dobrostan zwierząt ubojnych.

Przy usługach cateringowych wyróżnić możemy takie kryteria jak wykorzystanie wyrobów papierowych oraz środków czyszczących, rodzaj sprzętu kuchennego czy wartość odżywczą produktów. Przy czym podstawowymi i najważniejszymi wymogami są w szczególności użycie żywności ekologicznej oraz ilość odpadów i możliwości ich utylizacji.

Aby produkowaną żywność można było uznać za przyjazną środowisku, musi ona zostać wyprodukowana metodami ekologicznymi w 95%, czyli zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylające rozporządzenie (EWG) nr 2092/91[6] (dalej jako: rozporządzenie (WE) nr 834/2007).

Dodatkowo kryteria GPP będą spełniały produkty, których transport odbywa się w opakowaniach wyprodukowanych w co najmniej 45% z surowców pochodzących z recyklingu i które są stworzone z surowców odnawialnych. Znaczenie ma także fakt, aby produkty te nie były dostarczane w pojedynczych porcjach, tj. opakowaniach jednostkowych.

Wykonawca biorący udział w zamówieniu publicznym na żywność określaną jako przyjazna środowisku, jest zobowiązany do przedłożenia oświadczenia wskazującego, które z powyższych kryteriów jest w stanie spełnić. Instytucja zamawiająca ma obowiązek zweryfikować tę deklarację w czasie realizacji zamówienia. Wykonawca powinien przy tym pamiętać, że złożenie oświadczenia niezgodnego z prawdą grozi nałożeniem na niego wysokich kar finansowych.

W przypadku usług cateringowych istotnym wymogiem GPP jest to, aby serwowane posiłki składały się w jak największym stopniu z produktów ekologicznych oraz aby były dobierane stosownie do pory roku. Wytyczne w tym zakresie zazwyczaj są umieszczanie w kalendarzach sezonowych załączanych do zamówień publicznych. Znaczenie dla polityki środowiskowej mają także opakowania, w jakich są przechowywane posiłki przyrządzane przez firmy cateringowe – opakowania te powinny spełniać analogiczne wymagania, co opakowania przy zamówieniach na żywność.

Dodatkowo wykonawcy powinni zadbać o ograniczenie wytwarzania odpadów. W tym celu żywność i napoje należy podawać przy wykorzystaniu sztućców wielokrotnego użytku, szklanej zastawy, naczyń i obrusów wielorazowego użytku bądź też korzystać ze sztućców i naczyń wyprodukowanych z surowców odnawialnych. Co więcej, odpady wytworzone w czasie świadczenia usług muszą być zbierane i segregowane zgodnie z zasadami systemu zbiórki administracji publicznej.

Przy świadczeniu usług cateringowych ważny jest także wykorzystywany rodzaj transportu. Mianowicie używane pojazdy transportowe powinny spełniać co najmniej wymagania w zakresie emisji spalin EURO VI.

Zielone zamówienia na wyroby włókiennicze

Zgodnie z prawem unijnym, za wyroby włókiennicze uznaje się:

• odzież oraz galanterie (np. chusty, torby, paski), które wagowo zawierają co najmniej 90% włókien tekstylnych;
• wyroby włókiennicze do dekoracji wnętrz wagowo zawierające co najmniej 90% włókien tekstylnych (nie dotyczy okładzin ściennych i podłogowych);
• włókna, przędza oraz tkaniny przeznaczone do użytku w odzieży tekstylnej oraz galanterii lub wyrobach włókienniczych do dekoracji wnętrz.

Kryteria GPP

Za ekologiczne wyroby włókiennicze należy uznać przede wszystkim te produkty, które zostały wytworzone przy pomocy bawełny wyprodukowanej metodami ekologicznymi, bądź włókien pochodzących z recyklingu.

Duże znaczenie dla instytucji zamawiających powinny mieć również takie cechy produktów tekstylnych, jak:

• niska zawartości substancji toksycznych; ważne jest czy w czasie produkcji są wykorzystywane produkty charakteryzujące się niewielkim oddziaływaniem na środowisko i są wytworzone z włókien wyprodukowanych przy użyciu minimalnej ilości pestycydów;
• niska zawartość barwników zaklasyfikowanych jako uczulające, rakotwórcze, mutagenne bądź toksyczne wykorzystanych podczas produkcji;
• niska zawartość środków zmniejszających palność.

Należy przy tym podkreślić, że nie zawsze spełnienie przez wykonawców (producentów) powyższych wymogów pozwoli im wziąć udział w zamówieniu publicznym. Producenci tekstyliów zostaną zdyskwalifikowani w procesie zielonych zamówień, jeżeli zawartość wagowa ich produktów będzie się składała w więcej niż 5% z:

• włókien akrylowych;
• bawełny oraz innych naturalnych włókien celulozowych, o ile nie są to produkty pochodzące z produkcji ekologicznej;
• elastyny;
• lnu oraz pozostałych włókien łykowych (np. konopi czy juty);
• wełny potnej oraz pozostałych włókien keratynowych (np. wełny owczej czy koziej);
• celulozowych włókien chemicznych (m.in. wiskozy, włókien octanowych);
• poliamidu;
• poliestru;

Zielone zamówienia – podsumowanie

Regularne negatywne zmiany w środowisku naturalnym stały się zjawiskiem, obok którego nie można przejść obojętnie. Dlatego tak ważne jest tworzenie coraz to nowych narzędzi, które w sposób realny będą w stanie pomóc zarówno w ochronie natury, jak i odwracaniu już powstałych, niekorzystnych skutków działalności człowieka.

Niestety, nie wystarczy już szerzenie proekologicznej świadomości wśród przedsiębiorców i konsumentów. Działania środowiskowe trzeba w sposób odpowiedzialny egzekwować. Jednym z narzędzi do tego jest instytucja zamówień publicznych. Specyfika działalności instytucji publicznych oraz ich potencjał finansowy, dają duże możliwości oddziaływania na obszary gospodarki, które bezpośrednio wpływają na stan przyrody. Dlatego też jest ważne, aby zamówienia instytucji państwowych były wykonywane w sposób świadomy i racjonalny. Należy zdać sobie sprawę, że znaczenie w obszarze ochrony przyrody mają nie tylko wielkie inwestycje takie jak budowa autostrad czy modernizacja elektrowni. Wpływ na środowisko mają również codzienne i budżetowo nieznaczne zamówienia, takie jak omówione w niniejszym artykule zamówienia na catering, biurowy sprzęt komputerowy czy odzież roboczą.

 

Radosław Pilarski

prawnik, twórca portalu www.znajdzparagraf.pl

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 2/2019

---

[1] Dz. U. UE L 134 z 30.4.2004, str. 1.

[2] Dz. U. UE L 134 z 30.4.2004, str. 114

[3] Dz. U. z 2018 r. poz. 1986

[4] Dz. U. poz. 1126 ze zm.

[5] Dz. U. z 2016 r. poz. 1020

[6] Dz. Urz. UE.L Nr 189, str. 1