Sprawiedliwie i przejrzyście na platformach internetowych. Obowiązki nałożone przez nowe przepisy unijne

20 czerwca 2019 r. Rada UE przyjęła tekst Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 w sprawie propagowania sprawiedliwości i przejrzystości dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego (dalej: Rozporządzenie).

Głównym celem Rozporządzenia jest stworzenie sprawiedliwych, przejrzystych i przewidywalnych warunków funkcjonowania platform internetowych i wyszukiwarek, na których małe, średnie i mikroprzedsiębiorstwa (dalej: „MŚP”) oferują konsumentom swoje usługi lub towary (tzw. P2B – Platform to Business). U podstaw decyzji o uregulowaniu tej kwestii leżały przesłanki nadmiernego narzucania przez platformy internetowe swoich warunków, które nie zawsze były jasne i sprawiedliwe, a także ograniczały możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez MŚP na takich platformach.

Kogo dotyczy rozporządzenie?

Rozporządzenie dotyczy głównie dostawców usług pośrednictwa internetowego i w nieco mniejszym stopniu wyszukiwarek internetowych, czyli podmiotów, które świadczą swoje usługi użytkownikom biznesowym i użytkownikom korzystającym ze strony internetowej w celach biznesowych[1]. Są to zatem podmioty, które poprzez swoje platformy internetowe umożliwiają użytkownikom prowadzącym działalność gospodarczą prezentowanie i sprzedaż swoich usług lub towarów kupującym, w szczególności konsumentom. Chodzi tutaj nie tylko o serwisy handlu elektronicznego (np. Allegro, e-Bay czy Amazon), ale również o sklepy z aplikacjami (np. Google Play, Apple App Store), porównywarki cenowe (np. Ceneo), media społecznościowe dla przedsiębiorstw i influencerów (np. Facebook, Instagram), portale oferujące usługi rezerwacji noclegu (np. Booking), a nawet usługi świadczone za pomocą technologii wykorzystującej asystentów głosowych. Niektóre postanowienia Rozporządzenia będą miały zastosowanie także do wyszukiwarek internetowych jak np. Google lub Yahoo. Wyłączone wprost z regulacji Rozporządzenia są m.in. usługi płatnicze i usługi reklamy internetowej.

Pod ochroną przepisów znaleźli się użytkownicy biznesowi i użytkownicy korzystający ze strony internetowej w celach biznesowych. Zgodnie z definicją, użytkownikiem biznesowym jest osoba prywatna lub prawna, która poprzez usługi pośrednictwa internetowego oferuje konsumentom towary lub usługi w celach związanych z jej działalnością zawodową lub gospodarczą. Przyjęto więc domniemanie, że użytkownik biznesowy to profesjonalista. Tak też jest z użytkownikiem korzystającym z platformy w celach biznesowych, który korzysta ze interfejsów internetowych, oprogramowania, w tym strony lub jej elementów lub aplikacji w celach ściśle związanych z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Z kolei dostawcę usług pośrednictwa internetowego zdefiniowano jako każdą osobę fizyczną lub prawną, która świadczy usługi pośrednictwa internetowego lub oferuje ich świadczenie użytkownikom biznesowym.

Niestety, Rozporządzenie nie będzie miało zastosowania do platform z sektora gospodarki na żądanie, czyli tzw. gig economy (np. Uber czy Uber Eats). Wynika to z samej definicji usług pośrednictwa internetowego, którymi są usługi spełniające łącznie następujące wymogi:

1. stanowią usługi społeczeństwa informacyjnego w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy (UE) 2015/1535 Parlamentu Europejskiego i Rady (chodzi tu usługi świadczone za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną, na indywidualne żądanie odbiorcy usług);
2. umożliwiają użytkownikom biznesowym oferowanie towarów lub usług konsumentom, z zamiarem ułatwienia inicjowania transakcji bezpośrednich między tymi użytkownikami biznesowymi a konsumentami, niezależnie od tego, gdzie te transakcje są ostatecznie zawierane;
3. są świadczone użytkownikom biznesowym na podstawie stosunków umownych między dostawcą tych usług a użytkownikami biznesowymi, którzy oferują towary lub usługi konsumentom.

Powyższe oznacza, że usługi pośrednictwa mają zastosowanie tylko do usług społeczeństwa informacyjnego, czyli dotyczą takich platform, które umożliwiają bezpośrednie nawiązywanie relacji pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Przykładem tego jest platforma Allegro, na której, z wyjątkami, umowa jest zawierana pomiędzy sprzedającym będącym użytkownikiem biznesowym a kupującym, którym często jest konsument. Niemniej jednak, zgodnie z orzecznictwem TSUE, niektóre usługi pośrednictwa zostały wyłączone z definicji usług społeczeństwa informacyjnego. Chodzi o te usługi, gdzie usługa pośredniczenia pełni jedynie funkcję pomocniczą do usługi głównej, w taki sposób, że bez usługi pośrednictwa internetowego nie można zrealizować usługi głównej. Dotyczy to właśnie m.in. usługi Uber, gdzie usługa świadczona przez Ubera jest usługą złożoną z usługi świadczonej elektronicznie (usługa kojarzenia pasażerów z kierowcami) i nieelektronicznie (usługa przewozu), w której świadczeniem podstawowym jest przewóz i to on nadaje usłudze znaczenie gospodarcze. Z tego powodu usługa Ubera nie jest usługą społeczeństwa informacyjnego, lecz usługą transportu miejskiego, która może być regulowana przez państwo członkowskie[2].

Głównymi podmiotami, do których jest skierowane Rozporządzenie, są zatem dostawcy usług internetowych i wyszukiwarki internetowe, ale tylko wtedy, kiedy oferują swoje usługi użytkownikom biznesowym lub użytkownikom korzystającym ze strony w celach biznesowych mających siedzibę lub miejsce pobytu w Unii Europejskiej i którzy oferują z kolei usługi lub towary konsumentom znajdującym się w Unii. Aby stwierdzić, czy użytkownicy biznesowi lub użytkownicy korzystający ze strony internetowej w celach biznesowych oferują towary lub usługi konsumentom znajdującym się w Unii, należy ustalić, czy oczywiste jest, że użytkownicy biznesowi lub użytkownicy korzystający ze strony internetowej w celach biznesowych kierują swoją działalność do konsumentów znajdujących się w jednym lub większej liczbie państw członkowskich. Kryterium to należy interpretować zgodnie z odpowiednim orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej[3]. Tacy konsumenci powinni znajdować się w Unii, ale nie muszą mieć miejsca pobytu w Unii ani posiadać obywatelstwa któregokolwiek z państw członkowskich.

Rozporządzenie nie ma więc również zastosowania wtedy, gdy użytkownicy biznesowi lub użytkownicy korzystający ze strony internetowej w celach biznesowych nie mają siedziby w Unii lub mają siedzibę w Unii, ale korzystają z usług pośrednictwa internetowego lub wyszukiwarek internetowych, aby oferować towary lub usługi wyłącznie konsumentom znajdującym się poza Unią lub osobom, które nie są konsumentami.

Jakie obowiązki zostały nałożone na dostawców usług pośrednictwa?

Obowiązki nałożone przez Rozporządzenie na dostawców usług pośrednictwa można ująć w następujące grupy:

• Obowiązki związane z określaniem warunków korzystania z usług, w tym dotyczących ich zmiany;
• Restrykcje związane z ograniczeniem, zawieszeniem oraz zakończeniem korzystania z usług pośrednictwa internetowego;
• Warunki dotyczące plasowania;
• Wprowadzanie systemu rozwiązywania sporów.

Warunki korzystania z usług

• Prosty język, dostępność warunków

Rozporządzenie przede wszystkim zobowiązuje dostawców usług pośrednictwa do formułowania warunków świadczenia swoich usług prostym i przystępnym językiem, co oznacza, że powinni oni unikać treści niejasnych, niekonkretnych lub niewystarczająco szczegółowych w odniesieniu do ważnych kwestii handlowych. Dodatkowo ważne jest to, aby warunki były łatwo dostępne dla użytkowników biznesowych na wszystkich etapach współpracy, w tym w szczególności przed zawarciem umowy.

• Zmiany warunków

O wszelkich proponowanych zmianach warunków dostawcy usług pośrednictwa internetowego powiadamiają na co najmniej 15 dni przed wprowadzeniem takich zmian. Termin ten może fakultatywnie zostać wydłużony przez dostawcę usług pośrednictwa internetowego, a obligatoryjnie powinien być wydłużony, kiedy zmiany będą powodować podjęcie przez użytkownika biznesowego działań adaptacyjnych mających na celu dostosowanie do nowych warunków pod kątem technicznym lub handlowym (np. wdrożenie nowego oprogramowania). W wyjątkowych sytuacjach, wskazanych ściśle przez przepisy prawa, termin ten może ulec skróceniu.

W przypadku braku akceptacji zmian użytkownik biznesowy ma możliwość wypowiedzenia umowy przed upływem okresu powiadomienia, a rozwiązanie staje się skuteczne w terminie 15 dni od dnia otrzymania informacji o zmianie, chyba że zrezygnuje z takiego powiadomienia albo składając w tym zakresie stosowne oświadczenie lub poprzez wyraźne działanie na platformie potwierdzające akceptację takich warunków (np. wystawienie nowych towarów lub usług).

Co istotne o takich zmianach warunków użytkownicy biznesowi są powiadamiani na trwałym nośniku, a nie zgodnie z częstą, dotychczasową praktyką – tylko na stronie dostawcy usług pośrednictwa. Definicja trwałego nośnika obowiązuje już na gruncie przepisów prawa, w szczególności przepisów dotyczących regulacji praw i obowiązków związanych z zawieraniem umów z udziałem konsumentów. Trwałym nośnikiem zgodnie z definicją przewidzianą w Rozporządzeniu jest „każdy instrument, który umożliwia użytkownikom biznesowym przechowywanie informacji kierowanych do nich osobiście w sposób dostępny do przyszłego korzystania przez okres odpowiedni do celów informacji i który pozwala na niezmienione odtworzenie przechowywanych informacji”. Kluczowe w tym zakresie jest zapewnienie, by trwały nośnik umożliwiał przechowywanie dostarczonych informacji przez właściwy czas oraz by zapewniał on możliwość odtworzenia stosownych informacji w ich niezmienionej, pierwotnej postaci. Takim trwałym nośnikiem, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, jest poza papierową wersją dokumentu, np. pen driver, płyta CD, wiadomość sms czy e-mail, przesłany plik PDF, a nawet dokument umieszczony w systemie blockchain.

• Pozostałe kwestie

Dostawcy usług pośrednictwa powinni m.in. przekazywać w swoich warunkach świadczenia usług informacje o wszelkich dodatkowych kanałach dystrybucji oraz potencjalnych programach partnerskich, o dodatkowych towarach i usługach, które oferują w ramach swoich platform, o zróżnicowanym traktowaniu określonych użytkowników lub poszczególnych towarów lub usług, informacje, do jakich danych posiadają dostęp i jak je wykorzystują, a także o kwestiach związanych z korzystaniem z praw własności intelektualnej jak np. znak towarowy.

W przypadku niezgodności warunków korzystania z usług pośrednictwa internetowego z przepisami prawa Rozporządzenie wprowadza nieważność takich postanowień tj. uznania ich za nieistniejące.

Ograniczenie, zawieszenie lub zakończenie świadczenia usług

Niezwykle istotną kwestią jest obowiązek uzasadniania decyzji przez dostawcę usług pośrednictwa internetowego o ograniczeniu, zawieszeniu lub zakończeniu świadczenia usług, przy czym, podobnie jak w przypadku zmiany,  takie uzasadnienie powinno być dostarczone do użytkownika biznesowego na trwałym nośniku.

Wprowadzono również ramy czasowe dla przekazania powyższych decyzji. W przypadku ograniczenia lub zawieszenia świadczenia usług decyzja zostaje przekazana przed ograniczeniem lub zawieszeniem, najpóźniej w momencie, w którym staje się ono skuteczne, natomiast w przypadku zakończenia świadczenia usług decyzja powinna być przekazana co najmniej 30 dni przed dniem takiego zakończenia, z wyjątkami wskazanymi w rozporządzeniu. Warto nadmienić, iż jednym z takich wyjątków jest wielokrotne naruszenie przez użytkownika biznesowego warunków świadczenia usług obowiązujących na platformie.

Co istotne dostawca usług pośrednictwa zapewnia możliwość wyjaśnienia okoliczności powodujących podjęcie jednej z powyższych decyzji.

Warunki plasowania

Rozporządzenie wprowadza pojęcie „plasowania”, które oznacza „przyznawanie określonej widoczności towarom lub usługom oferowanym w ramach usług pośrednictwa internetowego lub wagi nadawanej wynikom wyszukiwania przez wyszukiwarki internetowe, w formie, w jakiej to plasowanie zostało przedstawione, zorganizowane lub przekazane przez, odpowiednio, dostawców usług pośrednictwa internetowego lub dostawców wyszukiwarek internetowych, niezależnie od środków technologicznych wykorzystanych do takiego przedstawienia, organizacji lub przekazu”. Jest to więc pojęcie równoznaczne z pozycjonowaniem, które kojarzy się głównie z wyszukiwarkami.

Głównym założeniem regulacji jest wprowadzanie jasnych zasad plasowania przez dostawców usług pośrednictwa, w tym określenia głównych parametrów determinujących plasowanie oraz powody, dla których określone znaczenie nadano tym, a nie innym parametrom. W tym celu przez dostawcę powinien być dostarczony ogólnodostępny opis takich parametrów, który na bieżąco powinien być aktualizowany. Jeżeli z tytułu plasowania dostawcy usług pośrednictwa lub wyszukiwarce należne jest jakiekolwiek wynagrodzenie, w opisie należy umieścić zarówno taką możliwość, jak i wpływ wynagrodzenia na plasowanie.

Istotnym jest, aby podmioty korzystające z platform pośrednictwa lub wyszukiwarek mogły łatwo zrozumieć mechanizm plasowania, przy czym dostawcy usług czy wyszukiwarki nie mają obowiązku dostarczania informacji o algorytmach lub informacji, które mogłyby potencjalnie wprowadzać w błąd konsumentów lub wpływać na manipulację wyszukiwania.

W przypadku gdy dana platforma nie tylko świadczy usługi pośrednictwa, ale również sama umożliwia zakup towarów lub usług, dostawca usługi jest zobowiązany powiadomić o możliwościach takiej przewagi.

Jednocześnie, aby zapewnić pomoc dostawcom usług oraz wyszukiwarkom w realizacji tego obowiązku, nałożono na Komisję Europejską obowiązek opracowania wytycznych dotyczących wymogów w zakresie przejrzystości plasowania.

System rozwiązywania sporów

W związku z tym, iż często przedsiębiorcy korzystający z usług platformy pośredniczących nie mieli możliwości odwołania lub złożenia skargi na działalność takiej platformy, przepisy wprowadziły obowiązek opracowania wewnętrznego systemu rozpatrywania skarg, który umożliwiłby w miarę szybki sposób rozstrzygania sporów. Powyższe nie ograniczałoby możliwości sądowej drogi dochodzenia roszczeń przez użytkowników biznesowych. Taki system ma pozwolić na rozstrzyganie spraw w trybie pozasądowym, co z kolei przełoży się na skrócenie czasu rozwiązania sporu oraz zmniejszenie kosztów ich prowadzenia. Dodatkowo w celu usprawniania wewnętrznego systemu skarg informacje na temat jego funkcjonowania, w tym przykładowo liczba skarg, termin i sposób ich rozstrzygnięcia dostawcy powinni publikować i co najmniej raz w roku weryfikować.

W ramach szybkiego rozstrzygania sporów, przepisy nakładają na platformy pośrednictwa internetowego obowiązek wskazania co najmniej dwóch publicznych lub prywatnych mediatorów, z którymi chcą współpracować. Wymóg takiej minimalnej liczby mediatorów jest podyktowany przesłanką zachowania przez nich neutralności. Mediatorzy powinni być dostępni i sprawiedliwi, działać w najszybszy, najefektywniejszy i najskuteczniejszy sposób. Jeśli zaistniałby spór pomiędzy użytkownikiem biznesowym a dostawcą usług pośrednictwa internetowego, jest możliwe wyznaczenie wspólnego mediatora spoza wskazanych przez dostawcę usług. „Rozsądną” część całkowitych kosztów mediacji w każdej indywidualnej sprawie ponosi platforma, przy czym określa ją mediator w swojej propozycji, uwzględniając stopień skomplikowania sprawy, zasadność twierdzeń stron, ich zachowania oraz porównania wielkości i kondycji  finansowej.

Warto podkreślić, że wewnętrzny system nie oznacza jedynie rozwiązywania sporów przez pracowników lub współpracowników dostawcy usług. Równie dobrze może być to podmiot zewnętrzny. Istotą takiego wewnętrznego systemu jest jedynie własne, specyficzne dla działalności danej platformy umożliwienie rozstrzygania sporów.

Z obowiązku ustanawiania wewnętrznych systemów zwolnieni będą dostawcy usług internetowych, którzy są małymi przedsiębiorcami, czyli zatrudniający nie więcej niż 50 pracowników oraz generujących obroty nie przewyższające 10 mln euro.

W treści przepisów brakuje niestety terminów rozstrzygania spraw, co zostało podyktowane różnorodnością istniejących platform i ich wielkością, a to z kolei przełożyło się na niemożność wypracowania jednolitych dla wszystkich terminów. Pojawiło się więc jedynie zastrzeżenie, że sprawy muszą być rozstrzygane w rozsądnym terminie.

Obrona praw przedsiębiorców

Choć przepisy Rozporządzenia głownie odnoszą się do dostawców usług pośrednictwa internetowego i wyszukiwarek internetowych to niewątpliwie ochronie na jego gruncie podlegają MŚP korzystające z usług powyższych podmiotów. W celu umocnienia pozycji takich przedsiębiorców przepisy przewidują możliwość powołania odpowiednich organizacji i stowarzyszeń, a także ustanowienia przez kraje członkowskie określonych podmiotów publicznych, które będą występować w interesie użytkowników biznesowych, w tym reprezentowania ich przez sądami krajowymi.

Dodatkowo w celu zapewnienia skutecznej egzekucji przepisów Rozporządzenia, państwa członkowskie mogą nadać odpowiednie uprawnienia organom państwowym, do których użytkownicy biznesowi mogą się zwracać ze skargami w przypadku nieprzestrzegania przepisów prawa, a nawet państwa te mogą ustanowić sankcje karne w przypadku naruszeń.

Warte podkreślenia jest to, że Komisja będzie monitorować wpływ rozporządzenia na stosunki pomiędzy platformami a użytkownikami biznesowymi. Ponieważ, jak zostało powyżej wskazane, nie wszystkie kwestie zostały precyzyjnie uregulowane, to Komisja Europejska będzie dokonywać oceny Rozporządzenia oraz przedstawiać sprawozdanie Parlamentowi UE, Radzie oraz Europejskiemu Komitetowi Społeczno-Ekonomicznemu. Pierwszy przegląd nastąpi do dnia 13 stycznia 2022 r., a następnie będzie on dokonywany co 3 lata. Może on doprowadzić do ustanowienia dodatkowych przepisów regulujących stosunki pomiędzy platformami lub wyszukiwarkami a użytkownikami biznesowymi.

Rozporządzenie będzie miało zastosowanie od 12 lipca 2020 r., niemniej jednak już dziś platformy pośrednictwa internetowego i wyszukiwarki powinny podjąć stosowne kroki w celu dostosowania swoich działań do przepisów prawa. Aby zapewnić zgodność działań z przepisami prawa dostawcy usług pośrednictwa internetowego lub wyszukiwarki oraz MŚP lub organizacje je reprezentujące mogą ustanawiać kodeksy postępowania, w tym dotyczące poszczególnych sektorów działalności.

Choć pojawiają się głosy, że Rozporządzenie jest zbyt zachowawcze w swojej treści i nie narzuca restrykcyjnych norm dostawcom usług pośrednictwa internetowego i wyszukiwarkom posiadającym często na rynku pozycję dominującą, to jednak uznać należy, że inicjuje ono zmiany w relacjach pomiędzy nimi a MŚP, które są konieczne, aby zapewnić tym ostatnim konkurencyjne warunki dla prowadzenia przez nich działalności online.

Marta Kownacka

radca prawny, LL.M., założycielka kancelarii LawIT specjalizującej się w prawie IT, nowych technologii i e-commerce.

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 8/2019

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie wiedzy PARP

[1] Użytkownik biznesowy to taki, który świadczy usługi dla konsumentów poprzez usługi pośrednictw, czyli np. na platformie allegro; natomiast korzystający w celach biznesowych korzysta z technicznych aspektów platformy takich, jak interfejsy, aplikacje itp.

[2] Orzeczenie TSUE w sprawie o sygnaturze C-434/15 Elite taxi vs. Uber Spain

[3] Orzecznictwo TSUE dotyczące art. 17 ust.1 lit. c) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1215/2012 (tzw. Bruksela I bis) oraz art. 6 ust 1 lit. b) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)  nr 593/20008 (tzw. Rzym I), m. in. w sprawach połączonych Pammer i Hotel Alpenhof,( sygn. C‑585/08 lub. C‑144/09) czy Mühlleitner, (sygn. C‑190/11).