Co to jest ESG i jak realizacja Celów Zrównoważonego Rozwoju może wpłynąć na prowadzenie Twojego biznesu

Rozporządzenie „Taksonomia UE” i dyrektywa CSRD nakładają na przedsiębiorstwa szereg wymogów związanych z finansowym i niefinansowym raportowaniem w kontekście realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju. Nowymi obowiązkami zostaną objęte zarówno duże firmy zatrudniające powyżej 500 pracowników, jak i część podmiotów z sektora MŚP. Złożenie raportów przez pierwszą grupę przedsiębiorstw będzie obowiązkowe już w 2025 roku. Jakie konkretnie obszary działalności obejmie raportowanie? Zapraszamy do lektury.

SDGs, ESG, CSR to skróty, które ostatnio nabrały rozgłosu w przestrzeni publicznej w kontekście odpowiedzialności i obowiązków przedsiębiorstw, m.in. prawno-księgowych, zarządczych, a także rozwojowych i strategicznych, odnoszących się do zrównoważonego rozwoju.  Jest to związane z koniecznością innego podejścia do rozwoju społeczeństw, zarządzania, produkcji i użytkowania dóbr, ze względu na zachodzące w świecie niekorzystne zmiany klimatyczne oraz nierówności społeczne za które odpowiedzialny jest człowiek i jego działalność.

Obecnie ludzkość musi mierzyć się z wieloma wyzwaniami środowiskowymi, np. kurczeniem się zasobów nieodnawialnych, zanikaniem bioróżnorodności, degradacją Ziemi, ograniczeniem dostępu do czystej wody pitnej. A także radzić sobie z narastaniem wielu problemów społecznych takich jak głód, niepokoje społeczne czy wręcz konflikty o dostęp do kurczących się zasobów. Powyższe problemy nakładają się na inne niekorzystne zjawiska: biedę, nierówność, brak dostępu do edukacji, czy podstawowej opieki zdrowotnej. Można z całą odpowiedzialnością powiedzieć, że jako ludzkość znaleźliśmy się w punkcie zwrotnym, kiedy to musimy obrać inną drogę rozwoju, w oparciu o szacunek i dobrostan dla środowiska i ludzi.

ONZ jednomyślnie przyjmuje do realizacji Cele Zrównoważonego Rozwoju (SGDs)

Powyższe problemy i zagrożenia motywują rządy krajów do podejmowania kroków legislacyjnych, a najważniejszą decyzją w skali ogólnoświatowej, aby zmieniać podejście do działań prowadzonych przez obywateli, było przyjęcie na szczycie w Nowym Jorku w 2015 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ „Agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju – 2030”, czyli rozwoju, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia, nie zagrażając możliwościom zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Wszystkie kraje ONZ (193) zobowiązały się do spełnienia celów, aby zmienić kierunek rozwoju świata na odpowiedzialny względem Planety, Ludzi i Środowiska. W Agendzie 2030 zawarto 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Goals, SDGs) wraz z 169 szczegółowymi zadaniami z pięciu obszarów – ludzie, planeta, dobrobyt, pokój i partnerstwo.  

Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju to kierunek i koncepcja rozwoju społeczno-gospodarczego w oparciu o świadome decyzje, czyli takie które uwzględniają nie tylko aspekt ekonomiczny (przy czym nie ograniczający się tylko do zysku), ale także społeczny dotyczący wysokiej jakości życia, zdrowia i dobrobytu ze sprawiedliwością społeczną, środowiskowy związany z utrzymaniem zdolności Ziemi do podtrzymywania życia w całej jego różnorodności i szeroko pojętego ładu korporacyjnego, które wzajemnie się wspomagają.  

Odpowiedź UE: „Taksonomia” i dyrektywa CSRD

Unia Europejska nastawiona na ambitne działania na rzecz klimatu, przenosi idee SDGs do swojego prawodawstwa, w którym podstawowym fundamentem jest Strategia Zielonego Europejskiego Ładu, która ma bezpośredni wpływ na kraje członkowskie. Najważniejszymi dokumentami przyjętymi przez Parlament i Radę UE, wnoszącymi konkretne zmiany i zobowiązania dla firm są:

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, potocznie nazwane Taksonomią UE (inaczej: systematyka UE)
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)  sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (The Corporate Sustainability Reporting Directive CSRD) 2022/2464.

Pierwszy z dokumentów odnosi się do inwestycji, które mają być zrównoważone i zapewniające znaczący wkład w realizację co najmniej jednego z sześciu celów środowiskowych.

Zaś drugi do działalności i obowiązkowej publikacji (tzw. raportowania niefinansowego), która musi zawierać informacje z trzech zakresów.  Środowiskowego E (Environmental) – związanego ze środowiskiem naturalnym (w tym oddziaływaniem na klimat). Społecznego S (Social) –  związanego z ludźmi, na których organizacja ma wpływ tj. z pracowników, współpracowników, pracowników dostawców, klientów, społeczność lokalną i społeczeństwo. Ładu korporacyjnego G (Governance) – związanego z zarządzaniem.

Dyrektywa CSRD przewiduje trzyetapowy harmonogram zastosowania nowych obowiązków przez podmioty:

• w 2025 roku (za rok obrotowy 2024) informacje przedstawią największe podmioty (jednostki zainteresowania publicznego, których liczba pracowników przekracza 500 osób), które już obecnie raportują na podstawie ustawy o rachunkowości.
• w 2026 roku pozostałe duże przedsiębiorstwa,
• w 2027 raporty złożą małe i średnie spółki giełdowe.

Audyt i kary finansowe za niespełnienie obowiązków ESG

Nowa sprawozdawczość będzie obwarowana obowiązkowym audytem przez wyznaczone jednostki certyfikacyjne oraz umieszczaniem raportu w oficjalnej bazie raportów. Nie spełnianie obowiązku będzie związane z karami finansowymi. Aby ułatwić jednolite przygotowanie raportów przez firmy, Europejska Rada ds. Sprawozdawczości Finansowej, czyli European Sustainability Reporting Standards (ESRS) pracuje nad jednolitymi standardami.

Zgodnie z CSRD podmioty muszą umieścić w raportach także informacje z poniższych obszarów:

• Transformacji energetycznej, czyli ograniczenia wykorzystania, a w dalszej perspektywie całkowite odejście od stosowania paliw kopalnych. Obszar ten wiąże się z konkretnymi zobowiązaniami i działaniami, zarówno na poziomie legislacji jak i obowiązku przedsiębiorstw związanego z obliczaniem śladu węglowego (Carbon Footprint).
• Gospodarki o obiegu zamkniętym (Circular Economy), która stawia na takie użytkowanie materiałów, surowców i produktów, aby pozostawały jak najdłużej w obiegu gospodarczym, zgodnie z zasadą 3R – Reduce, Reuse, Recycling, czyli po pierwsze redukcja, ponowne użycie i recykling w jego różnych formach. To podejście wydłuża cykl życia produktów (LCA – Life Cycle Assessment), od jego projektowania, poprzez produkcję (pozyskanie surowca, wytworzenie, transport), konsumpcję i odzyskiwanie go jako surowca.
• Ochrony bioróżnorodności, której zubożenie, wraz z utratą kolejnych wymierających gatunków i siedlisk, jest niemożliwe do odtworzenia. Aspekt bioróżnorodności będzie brany pod uwagę przy ocenie ryzyka biznesowego danego przedsięwzięcia przez bank, inwestora, ubezpieczyciela i organy administracyjne (m.in. gdzie dany zakład jest zlokalizowany oraz czy, w jaki sposób i w jakim stopniu wpływa na życie konkretnych obszarów cennych przyrodniczo).
• Zapotrzebowania na wodę, w którym ważne jest nie tylko ile wody na jednostkę produktu pochłania dana działalność, ale też z jakich źródeł pochodzi zużywana woda oraz na jakich terenach prowadzona jest działalność, wiążąca się z istotnym zapotrzebowaniem na wodę. Ten obszar również mogą brać pod uwagę instytucje finansowe, które ocenią na ile konkretna działalność wiąże się z zapotrzebowaniem na wodę, na jakich terenach jest prowadzona oraz jak cennych jej zasobów dotyczy zużycie.
• Pozostałych zanieczyszczeń, czyli emisji gazów i pyłów do powietrza, które towarzyszą np. spalaniu paliw kopalnych. Do tego dochodzą zanieczyszczenia wody i gleby, do których w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej, przedostają się zanieczyszczenia zubażające zasoby tlenu w wodzie i składniki odżywcze czy syntetyczne związki organiczne, oleje i inne substancje ropopochodne, patogeny (wirusy, bakterie), zanieczyszczenia nieorganiczne. Kolejne to przedostawanie się do wód mikroplastików i cząstek plastiku, a także zanieczyszczenia, nad którymi trwają prace m.in.: hałas, wibracje i drgania, odory czy emitowane pola elektromagnetyczne, a także zanieczyszczeniu światłem, czy zakłócenie krajobrazu.
• Kwestii społecznych i pracowniczych, związanych z ogólnie pojętą pracą, uczciwym wynagrodzeniem i równością szans. Istotne będą: zapewnienie odpowiednich warunków pracy, w tym godziwej płacy i odpowiedniej formy prawnej zatrudnienia; dbałość o BHP, w tym właściwe wyposażenie stanowiska pracy oraz środki ochrony indywidualnej i zbiorowej; zapewnienie sprawiedliwego i nie dyskryminacyjnego traktowania i czerpanie efektywności jaką daje budowanie różnorodnych zespołów; tworzenie zdrowej i przyjaznej atmosfery w pracy. Zapewnienie porównywalnej płacy za podobną pracę, czyli równego traktowania, m.in kobiet oraz mężczyzn i wyliczanie luki płacowej (ang. gender pay gap). Istotnym wyzwaniem dla pracodawcy jest rozwój pracowników, m.in. poprzez szkolenia. Ważne jest także zachowywanie się firmy wobec otoczenia, a zwłaszcza wobec społeczności lokalnej, w której prowadzi działalność, i z której pracownicy często się wywodzą (unikanie negatywnego  wpływ i zaangażowanie firmy i pracowników w robienie czegoś dobrego dla społeczności np. w ramach wolontariatu). Z kwestiami pracowniczymi i społecznymi związane są także zagadnienia etyki, ochrony sygnalistów, przeciwdziałania korupcji, poszanowania praw człowieka czy wolności konkurencji.

Zrównoważony rozwój to konieczność, ale też szansa i nowe możliwości dla przedsiębiorstw. MŚP, które bezpośrednio nie będą zobligowane do raportowania mogą podlegać opisanym powyżej obowiązkom, choćby ze względu na powiązania biznesowe, społeczne i wymogi środowiskowe. Warto zatem zacząć od strategii zarządzania zwanej Społeczną Odpowiedzialnością Biznesu (Corporate Social Responsibility – CSR), według której przedsiębiorstwa w ramach swojej działalności dobrowolnie uwzględniają w swoich decyzjach biznesowych swój wpływ na interesy społeczne, aspekty środowiskowe, czy relacje z różnymi grupami interesariuszy, w szczególności z pracownikami, zgodnie z Normą PN-ISO 26000.

Sektor MŚP jak każdy ma wpływ na działania w obszarze Zrównoważonego Rozwoju, aby jednak wzmocnić siły istotna pozostaje wielosektorowa współpraca, bo jest ona kluczem do realizacji celów Agendy i wspólnego lepszego życia dla wszystkich.

Agnieszka Ozimkowska,

regionalny ośrodek Enterprise Europe Network przy Warszawskim Instytucie Technologicznym (Sieć Badawcza Łukasiewicz - Warszawski Instytut Technologiczny)