Ograniczenie zatorów płatniczych. Nowe instrumenty dyscyplinowania niesolidnych dłużników

Problem zatorów płatniczych w Polsce wciąż narasta. Z dotychczasowych badań wynika, że aż 80-90% przedsiębiorców dotykają opóźnienia w otrzymywaniu zapłaty od kontrahentów[1]. Według najnowszego raportu Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce i Krajowego Rejestru Długów[2], w II kwartale 2019 r. nastąpił kolejny, zdecydowany spadek wartości Indeksu Należności Przedsiębiorstw (INP)[3]. W lipcu 2019 r. wartość INP wyniosła 85,7 punktów, co jest najniższą wartością od lipca 2013 r.[4] Po raz kolejny wydłużył się przeciętny okres przeterminowania płatności –  z 3 miesięcy i 24 dni w I kwartale 2019 r. do 4 miesięcy i 6 dni II kwartale 2019 r., a średni odsetek niezapłaconych w terminie należności w portfelach polskich firm wzrósł z 22,7% do 25,4%[5].

Zatory płatnicze, czyli sytuacja, w której przedsiębiorstwa nie otrzymują w terminie zapłaty za swoje towary lub usługi oraz analogiczny w skutkach problem umownego narzucania uczestnikom rynku o słabszej pozycji kontraktowej nieuzasadnionych, zbyt długich terminów płatności, stanowią fundamentalne zagrożenie dla płynności finansowej przedsiębiorstw, hamując ich rozwój, a w skrajnych przypadkach prowadząc nawet do ich upadłości. Skutki zatorów najsilniej odczuwają mikroprzedsiębiorstwa, małe i średnie przedsiębiorstwa (MMŚP), które jako słabsi uczestnicy rynku, są zmuszone do akceptowania braku zapłaty w terminie czy absurdalnie długich terminów płatności narzucanych przez kluczowych, dużych klientów.

Te niekorzystne zjawiska nie są jednak nowe i nie dotyczą wyłącznie Polski. Już w 2000 r. pojawiła się regulacja mająca na celu ich ograniczenie na wspólnym rynku europejskim – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/35/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych[6], która została zastąpiona obowiązującą obecnie dyrektywą 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r., o takim samym tytule[7].

Przepisy dyrektywy 2011/7/UE zostały wdrożone w Polsce ustawą z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych[8]. Ustawa ta wprowadziła kilka rozwiązań mających na celu poprawę sytuacji wierzycieli, które jednak w praktyce okazały się niewystarczające i nie przyniosły oczekiwanych rezultatów.

W reakcji na pogłębiający się problem zatorów płatniczych Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii opublikowało w kwietniu 2018 r. raport pt. „Zatory płatnicze w Polsce. Zielona Księga”, w którym przedstawiono wybrane regulacje prawne dotyczące zwalczania tego zjawiska funkcjonujące w innych państwach Unii Europejskiej oraz propozycje możliwych rozwiązań dla szczegółowych, zidentyfikowanych w raporcie problemów dotykających polskich przedsiębiorców. Propozycje przedstawione w Zielonej Księdze stały się punktem wyjścia dla dalszej dyskusji, a następnie prac legislacyjnych zmierzających do wdrożenia nowych, skuteczniejszych rozwiązań mających na celu przeciwdziałanie zatorom płatniczym, w szczególności wzmocnienie w tym kontekście ochrony prawnej MŚP w stosunku do dużych firm.

Efektem tych prac jest ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych[9]. Najszersze zmiany dotyczą ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, w której, oprócz gruntownej nowelizacji przepisów dotyczących terminów zapłaty, odsetek i rekompensat, dodano zupełnie nowe regulacje o charakterze administracyjno-prawnym, wprowadzające kary finansowe za nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych oraz obowiązek ujawniania przez największe firmy informacji o ich praktykach płatniczych. W związku z poszerzeniem zakresu regulacji, zmianie uległ również tytuł ustawy, któremu nadano brzmienie „ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych”. Ustawa nowelizująca obejmuje także zmiany w procedurze cywilnej obejmujące uproszczenie postępowania zabezpieczającego w zakresie roszczeń pieniężnych wynikających z transakcji handlowych o wartości nieprzekraczającej 75 tys. zł. Ponadto, wprowadza w podatkach dochodowych instytucję analogiczną do „ulgi na złe długi” stosowanej w podatku VAT, jak również rozszerza katalog czynów nieuczciwej konkurencji o nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty.

Nowe przepisy wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2020 r., zostało zatem niewiele czasu na podjęcie odpowiednich działań w celu dostosowania się do nowych regulacji i uniknięcia ewentualnych negatywnych konsekwencji związanych z ich naruszeniem. Poniżej przedstawiono kluczowe rozwiązania wprowadzone ustawą o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych.

Nowe regulacje w zakresie terminów zapłaty w transakcjach handlowych

Przede wszystkim  nowelizacja wprowadza istotne zmiany dotyczące terminów zapłaty w transakcjach handlowych[10]. Od 1 stycznia 2020 r. będzie obowiązywać sztywny, 60-dniowy maksymalny umowny termin zapłaty[11] w transakcjach tzw. asymetrycznych, czyli takich, w których zobowiązanym do zapłaty dłużnikiem jest duża firma, a oczekującym na płatność wierzycielem przedsiębiorca należący do sektora MMŚP[12]. W przypadku, gdyby mimo to strony ustaliły w umowie termin dłuższy, to „automatycznie”, z mocy ustawy, w jego miejsce zastosowanie znajdzie termin 60-dniowy. Całkowicie wykluczona zostanie zatem możliwość narzucania MMŚP przez duże firmy umownych terminów płatności dłuższych niż 60 dni.

Realizując cel szczególnej ochrony MMŚP wprowadzono ponadto przepisy, zgodnie z którymi:

• dłużnik będący dużym przedsiębiorcą nie może powoływać się przeciwko wierzycielowi będącemu MMŚP na jego oświadczenie, że nie należy on do grupy MMŚP, chyba że mimo dołożenia należytej staranności nie wiedział o nieprawdziwości tego oświadczenia;
• dłużnik będący dużym przedsiębiorcą będzie zobowiązany do składania drugiej stronie transakcji handlowej oświadczenia o posiadaniu statusu dużego przedsiębiorcy – w formie, w jakiej jest zawierana transakcja handlowa, najpóźniej w momencie jej zawarcia (brak oświadczenia lub złożenie oświadczenia niezgodnego ze stanem rzeczywistym stanowić będzie wykroczenie zagrożone będzie karą grzywny).

Możliwość umownego ustalenia terminu płatności dłuższego niż 60 dni, pod warunkiem, że takie ustalenie nie będzie rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, utrzymana zostanie w odniesieniu do pozostałych transakcji (nie będących transakcjami „asymetrycznymi”), czyli w stosunkach pomiędzy dużymi przedsiębiorcami lub pomiędzy przedsiębiorcami z sektora MMŚP, a także w sytuacji, gdy dłużnikiem dużego przedsiębiorstwa będzie MMŚP.

Inaczej jednak niż dotychczas, w przypadku gdy dojdzie do postępowania przed sądem, to na dłużniku będzie spoczywał ciężar udowodnienia, że ustalony w umowie dłuższy niż 60-dniowy termin, nie był wobec wierzyciela rażąco nieuczciwy. Takie odwrócenie ciężaru dowodu znacznie poprawia sytuację wierzycieli w porównaniu do obecnego stanu prawnego, gdzie to wierzyciel, który kwestionuje ustalony w umowie termin, musi wykazać jego rażącą nieuczciwość[13]. Jednocześnie, nowelizacja doprecyzowuje i uzupełnia katalog przykładowych okoliczności, które powinny być brane pod uwagę, przy ocenie czy ustalony w umowie termin zapłaty był rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela[14].

Kolejne, poza odwróceniem ciężaru dowodu, nowe rozwiązania, mające na celu „zniechęcenie” wierzycieli do umownego narzucania terminów płatności dłuższych niż 60 dni, to:

• wprowadzenie zasady, zgodnie z którą ustalenia, iż termin zapłaty był rażąco nieuczciwy, wierzyciel może żądać w ciągu 3 lat od dnia, w którym nastąpiła zapłata lub w którym zgodnie z ustawą powinna była nastąpić – wierzyciele będą mogli zakwestionować przedłużony umownie ponad 60 dni termin i dochodzić odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych oraz rekompensat nawet już po pełnym wykonaniu (formalnym zakończeniu) umowy; rozwiązanie to niewątpliwie poprawi komfort wierzycieli, którzy będą mogli występować z wyżej wskazanymi roszczeniami bez obaw o naruszenie bieżących relacji handlowych z klientami, którym dostarczają swoje towary lub świadczą usługi;
• sankcja nieważności dla ewentualnego zrzeczenia się wierzyciela roszczenia o ustalenie, że termin zapłaty jest rażąco nieuczciwy;
• możliwość odstąpienia przez wierzyciela od umowy albo wypowiedzenia umowy, gdy określony w niej termin zapłaty przekracza 120 dni liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, jeżeli ustalony termin jest rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela.

Jeżeli chodzi o transakcje, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny[15], nowelizacja przewiduje możliwość ustalenia w umowie maksymalnie 30-dniowego terminu zapłaty, bez istniejącej obecnie możliwości przedłużenia do 60 dni. Maksymalny 60-dniowy termin zapłaty zostanie utrzymany jedynie w odniesieniu do transakcji z podmiotem publicznym, będącym podmiotem leczniczym[16].

Wyższe odsetki ustawowe za opóźnienie

Kolejnym środkiem mającym na celu wzmocnienie ochrony wierzyciela w transakcjach handlowych jest zwiększenie poziomu odsetek przysługujących mu od dłużnika w przypadku braku zapłaty w terminie. Obecnie wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych równa jest sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego (NBP) i 8 p.p., a zatem wynosi 9,5% w skali roku. Od 1 stycznia 2020 r. stawka odsetek równa będzie sumie stopy referencyjnej NBP i 10 p.p., wzrośnie zatem do 11,5%. Jedynie w transakcjach, w których dłużnikiem będzie podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym, odsetki pozostaną na dotychczasowym poziomie stopy referencyjnej NBP
i 8 p.p.

Reguły naliczania odsetek nie ulegną zmianie. Tak jak dotychczas, będą one przysługiwać za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego, czyli w praktyce od dnia, w którym upływa ustalony przez strony w umowie termin zapłaty (ewentualnie termin maksymalny wynikający z ustawy, jeżeli termin umowny został ustalony z naruszeniem ustawy), do dnia zapłaty – pod warunkiem, że wierzyciel spełnił swoje świadczenie na rzecz dłużnika, czyli dostarczył towar lub wykonał usługę. W przypadku braku wskazania w umowie terminu zapłaty, odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych przysługują wierzycielowi po upływie 30 dni liczonych od dnia spełnienia przez niego świadczenia, do dnia zapłaty.

Zróżnicowane stawki rekompensaty za koszty odzyskiwania należności

Nowelizacja wprowadza zmiany także w zakresie wysokości przysługującej wierzycielowi od niesumiennego dłużnika rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Obecnie obowiązująca kwota stanowiąca równowartość 40 euro[17], będzie miała zastosowanie tylko do świadczeń pieniężnych nie przekraczających 5 000 zł, w odniesieniu natomiast do świadczeń o wyższej wartości będą  obowiązywać dwie dodatkowe, wyższe stawki rekompensaty. Od 1 stycznia 2020 r. będą funkcjonować zatem 3 stawki rekompensaty, w wysokości równowartości:

• 40 euro – gdy świadczenie pieniężne nie będzie przekraczać 5 000 złotych;
• 70 euro – gdy świadczenie pieniężne będzie wyższe niż 5 000 złotych, ale niższe niż 50 000 złotych;
• 100 euro – gdy świadczenie pieniężne będzie równe lub wyższe od 50 000 złotych.

Istotną nowością jest również wprowadzenie zakazu zbywania roszczeń o rekompensatę, jako rozwiązania mającego zapobiegać nadużywaniu przez wierzycieli prawa do rekompensaty. Chodzi tutaj o przeciwdziałanie zjawisku kumulowania przez wierzycieli stosunkowo niewielkich, przeterminowanych należności z tytułu świadczeń okresowych wraz z roszczeniami o rekompensatę, a następnie przelewania tych wierzytelności na inne podmioty, zajmujące się profesjonalnie ich zbiorczym dochodzeniem od dłużników, co w praktyce prowadzi do sytuacji, w których kwota dochodzonych rekompensat bywa zbliżona lub nawet wyższa od kwot należności głównych.

Obowiązek ujawniania przez największe firmy informacji o stosowanych terminach zapłaty

Na największe firmy spadnie dodatkowy obowiązek. Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych, u których wartość przychodu uzyskana w roku podatkowym przekroczyła równowartość 50 mln euro oraz wszystkie podatkowe grupy kapitałowe, będą przekazywać ministrowi właściwemu ds. gospodarki (obecnie Ministrowi Przedsiębiorczości Technologii), w terminie do 31 stycznia każdego roku, drogą elektroniczną, sprawozdanie o stosowanych przez nie w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Odpowiedzialność za złożenie sprawozdania będzie spoczywać na kierownikach podmiotów, czyli w praktyce najczęściej na członkach zarządów spółek kapitałowych. W przypadku podatkowych grup kapitałowych, sprawozdanie będzie przekazywał kierownik każdej z tworzących grupę spółek. Nieprzekazanie sprawozdania do publikacji będzie  stanowić wykroczenie, zagrożone karą grzywny.

Sprawozdanie będzie obejmować informacje o wartości świadczeń pieniężnych otrzymanych przez przedsiębiorcę oraz świadczeń pieniężnych spełnionych przez niego na rzecz swoich wierzycieli w poprzednim roku kalendarzowym, w podziale na świadczenia otrzymane albo spełnione w terminie:

• nieprzekraczającym 30 dni,
• od 31 do 60 dni,
• od 61 do 120 dni,
• przekraczającym 120 dni.

Ponadto, konieczne będzie wskazanie wartości świadczeń nieotrzymanych przez przedsiębiorcę oraz wartości świadczeń niespełnionych przez niego w terminie określonym w umowie, a także udziału procentowego takich świadczeń w całkowitej wartości świadczeń pieniężnych należnych mu albo do których spełnienia był zobowiązany w poprzednim roku kalendarzowym.

Sprawozdania będą publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie podmiotowej Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii. W przypadku powzięcia przez Ministra Przedsiębiorczości i Technologii podejrzenia, że sprawozdanie zawiera informacje nierzetelne lub nieprawdziwe, będzie on zobowiązany do zawiadomienia o tym Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKIK), który przeanalizuje informacje zawarte w zawiadomieniu i ewentualnie podejmie decyzję o wszczęciu postępowania administracyjnego, skutkującego nałożeniem na dłużnika kary pieniężnej.

Kary pieniężne dla sprawców największych zatorów

Ustawa nowelizująca wprowadza nowy, wzorowany na rozwiązaniach francuskich instrument, w postaci kar finansowych dla najbardziej niesumiennych dłużników, jako mechanizm mobilizujący do terminowego regulowania należności, poprzez zagrożenie sankcją o charakterze administracyjnym. Kary nie będą jednak stosowane wobec dłużników będących podmiotami publicznymi – ustawodawca uznał bowiem, iż w tym przypadku wystarczające jest zagrożenie sankcjami za nieterminowe regulowanie zobowiązań przewidziane w przepisach dotyczących dyscypliny finansów publicznych[18].

Nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych zagrożone karą finansową zostało zdefiniowane jako sytuacja, w której w okresie 3 kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych nie spełnionych oraz spełnionych po terminie przez dany podmiot wynosi co najmniej 2 mln zł.  Przepisy przejściowe zawarte w ustawie nowelizującej podwyższają jednak ten próg do 5 mln zł dla postępowań wszczynanych w latach 2020–2021, dając dłużnikom czas na „poprawę”.

Kary będą nakładane przez Prezesa UOKIK w drodze decyzji administracyjnej, wydawanej po przeprowadzeniu postępowania w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Postępowanie będzie wszczynane z urzędu, po przeprowadzeniu przez Prezesa UOKIK analizy prawdopodobieństwa nadmiernego opóźniania się danego podmiotu ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Analiza taka będzie mogła zostać przeprowadzona m.in. na podstawie zawiadomienia dotyczącego podejrzenia wystąpienia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, które do Prezesa UOKIK będzie mógł zgłosić każdy, przy czym dane składającej je osoby oraz treść zawiadomienia nie będą podlegać ujawnieniu. Innym źródłem informacji o potencjalnych sprawcach nadmiernych opóźnień mają być wspomniane wyżej zawiadomienia kierowane do Prezesa UOKIK przez Ministra Przedsiębiorczości i Technologii w związku z podejrzeniem, że sprawozdanie o terminach zapłaty zawiera nierzetelne lub nieprawdziwe informacje. Okres, którego będzie dotyczyć dane postępowanie, będzie obejmował jedynie kolejne 3 miesiące, w ciągu których suma niespełnionych lub spełnionych po terminie świadczeń wyniesie co najmniej 2 mln zł (w latach 2020–2021 – 5 mln zł), przypadające w okresie 2 lat przed dniem wszczęcia tego postępowania. Jednocześnie, ustalając czy doszło do nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, będą pomijane niespełnione oraz spełnione po terminie świadczenia, dla których termin płatności upłynął wcześniej niż 2 lata przed dniem wszczęcia postępowania.

Kara nakładana przez Prezesa UOKIK będzie stanowić sumę jednostkowych kar za każde niespełnione oraz spełnione po terminie świadczenie pieniężne, które było wymagalne w okresie objętym postępowaniem, z pominięciem świadczeń, dla których termin płatności upłynął wcześniej niż 2 lata przed dniem wszczęcia postępowania. Kara jednostkowa będzie obliczana według następującego wzoru:

JKP = WŚ × n/365 × OU

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

JKP - jednostkową karę za niespełnione lub spełnione po terminie świadczenie pieniężne,

WŚ - wartość niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego,

n - wyrażony w dniach okres, który upłynął od dnia wymagalności niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego, do ostatniego dnia okresu objętego postępowaniem, albo do dnia jego spełnienia jeżeli świadczenie pieniężne zostało spełnione w okresie objętym postępowaniem,

OU - odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, ustalone na dzień wydania decyzji o nałożeniu administracyjnej kary pieniężnej.

Kara pieniężna będzie jednak obniżana o:

• 20% – jeżeli dłużnik przed wszczęciem postępowania spełnił wszystkie świadczenia, za które obliczono jednostkowe kary, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych albo spełnił je wraz z takimi odsetkami w ciągu 14 dni od dnia doręczenia mu postanowienia o wszczęciu postępowania;
• kolejne 10% – jeżeli zostanie spełniony wyżej wskazany warunek obniżenia kary o 20%, a dłużnik w terminie 14 dni od doręczenia mu decyzji o nałożeniu kary uiści obniżoną o 20% karę w całości i zrzeknie się prawa do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy – w takim przypadku, Prezes UOKIK będzie wydawał decyzję o zwrocie nadpłaconej kary.

„Recydywiści” będą podlegać surowszym sankcjom. W przypadku bowiem, gdy nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych zostanie stwierdzone ponownie w okresie 2 lat od dnia, w którym poprzednio wydana decyzja w przedmiocie nałożenia kary stała się ostateczna, kolejna kara ulegać będzie podwyższeniu o 50%, bez możliwości uzyskania wspomnianych wyżej obniżek o 20% i 10%.

Z drugiej jednak strony, kary unikną ci, którzy sami będą „ofiarami” zatorów. Jeżeli bowiem wartość niespełnionych lub spełnionych po terminie świadczeń, za które obliczono by jednostkowe kary, jest równa lub mniejsza od wartości świadczeń pieniężnych nieotrzymanych lub otrzymanych po terminie, wówczas Prezes UOKIK będzie odstępował od wymierzenia kary, poprzestając na udzieleniu dłużnikowi pouczenia. Kara nie będzie nakładana również w przypadku, gdy nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych wystąpi wskutek działania siły wyższej.

Od decyzji nakładającej karę będzie przysługiwać wniosek do Prezesa UOKIK o ponowne rozpatrzenie sprawy, a następnie, w przypadku utrzymania decyzji w mocy, skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Przepisy regulujące postępowanie przed Prezesem UOKIK w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, w tym zasady przeprowadzania kontroli u przedsiębiorców, zostały wprowadzone do ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (po zmianie tytułu   - o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych), przy czym w zakresie niektórych kwestii odpowiednio będzie się stosować przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów[19]. Warto jednak podkreślić, że w przypadku, gdy przedsiębiorca nie udzieli informacji żądanych przez Prezesa UOKIK albo udzieli informacji nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd albo będzie uniemożliwiał lub utrudniał rozpoczęcie lub przeprowadzenie kontroli, Prezes UOKIK będzie mógł nałożyć na niego karę pieniężną w wysokości do 5% przychodu osiągniętego w poprzednim roku podatkowym, nie większej jednak niż równowartość 50 000 000 euro[20].

Łatwiejsza droga do uzyskania sądowego zabezpieczenia roszczeń

Rozwiązania mające na celu polepszenie sytuacji wierzycieli w transakcjach handlowych zostały wprowadzone także w sferze postępowania cywilnego, a dokładnie, w zakresie postępowania zabezpieczającego. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego[21], przesłanką udzielenia przez sąd zabezpieczenia[22] jest uprawdopodobnienie przez wierzyciela:

• istnienia roszczenia, oraz
• interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia.

Druga z tych przesłanek obejmuje uprawdopodobnienie, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania.

Zgodnie z nowymi przepisami, w przypadku roszczeń wynikających z transakcji handlowych, których wartość nie przekracza 75 000 zł, od wierzyciela występującego do sądu z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia nie będzie już wymagane przedstawienie argumentów uprawdopodabniających jego interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia. Wystarczy jedynie wykazanie, że dochodzona należność nie została uregulowana i że od terminu jej płatności upłynęły co najmniej 3 miesiące.

Ulga na złe długi w podatkach dochodowych

Na wzór rozwiązania stosowanego obecnie w podatku VAT, również w podatkach dochodowych (PIT, CIT)[23], został wprowadzony instrument mający na celu złagodzenie negatywnych skutków nieterminowego regulowania należności w postaci tzw. ulgi na złe długi.

Wierzyciel będzie miał możliwość pomniejszenia podstawy opodatkowania o zaliczaną do przychodów należnych wartość wierzytelności o zapłatę świadczenia wynikającego z transakcji handlowej, jeżeli wierzytelność ta nie zostanie uregulowana lub zbyta w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze (rachunku).

Z drugiej strony, niesumienny dłużnik będzie miał obowiązek doliczenia do podstawy opodatkowania zaliczanej do kosztów uzyskania przychodu wartości zobowiązania, które nie zostało uregulowane, przy czym zwiększenia będzie się dokonywać w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym upłynęło 90 dnia od terminu zapłaty wynikającego z umowy lub faktury (rachunku).

Należy jednak pamiętać, że wyżej opisane mechanizmy będą miały zastosowanie dopiero do transakcji, których termin zapłaty upłynie po dniu 31 grudnia 2019 r.

Nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty jako czyn nieuczciwej konkurencji

Instrument mający na celu zwalczanie zatorów płatniczych wprowadzono także w obszarze prawa konkurencji. Katalog czynów nieuczciwej konkurencji zawarty w ustawie z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji[24] uzupełniony został o nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi, polegające w szczególności na:

• naruszeniu przepisów ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych,
• rażącym odstępstwie od dobrych praktyk handlowych, które narusza zasadę działania w dobrej wierze i zasadę rzetelności;
• niedostosowaniu do harmonogramu dostawy towarów lub harmonogramu wykonania usługi;
• nieuwzględnieniu właściwości towaru lub usługi, które są przedmiotem umowy.

Zakwalifikowanie nieuzasadnionego wydłużania terminów zapłaty do czynów nieuczciwej konkurencji umożliwi wierzycielom występowanie wobec niesolidnych dłużników z roszczeniami cywilnoprawnymi przysługującymi pokrzywdzonym przedsiębiorcom na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, takimi jak w szczególności roszczenie o zaniechanie niedozwolonych działań, o usunięcie skutków takich działań, o odszkodowanie czy o zwrot bezpodstawnie uzyskanych korzyści.

 

Agata Kudelska

radca prawny, Departament Wsparcia Przedsiębiorczości

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

 

Artykuł pochodzi z Biuletynu Euro Info 8/2019

Przeczytaj więcej takich artykułów w strefie wiedzy PARP

---

[1] Zatory płatnicze w Polsce. Zielona Księga, Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, kwiecień 2018 r., s. 8,

https://www.gov.pl/web/przedsiebiorczosc-technologia/zielona-ksiega-nt-zatorow-platniczych

[2] Portfel należności polskich przedsiębiorstw. Informacja sygnalna II kwartał 2019, projekt badawczy Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce oraz Krajowego Rejestru Długów, opracowanie: dr hab. Piotr Białowolski, dr Tomasz M. Napiórkowski, lipiec 2019 r.

[3] Wskaźnik służący do pomiaru poziomu zatorów płatniczych w Polsce, wyliczany przez ekspertów Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych, na który składa się sześć obszarów związanych z należnościami: stan problemów z otrzymywaniem należności w kwartale poprzedzającym badanie, prognoza problemów z otrzymywaniem należności w bieżącym kwartale, odsetek przeterminowanych należności w portfelu firmy, średni okres przeterminowania należności, odsetek firm, które na skutek problemów z należnościami nie mogą terminowo regulować swoich zobowiązań, przeciętny odsetek kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa w związku z nieterminowymi płatnościami ze strony klientów/kontrahentów.

[4] Portfel należności polskich przedsiębiorstw. Informacja sygnalna II kwartał 2019, s. 3.

[5] Ibidem, s. 5.

[6] Dz.U.UE.L.2000.200.35. Dyrektywa 2000/35/WE wdrożona została do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U.2003.139.1323 z późn. zm.).

[7] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (wersja przekształcona), Dz.U.UE.L.2011.48.1.

[8] Dz.U.2019.118.

[9] Dz.U.2019.1649.

[10] Sama definicja transakcji handlowej nie uległa zmianie – oznacza ona umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, zawartą w związku z wykonywaną działalnością pomiędzy podmiotami wskazanymi w art. 2  ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (od 1.01.2020 r. - o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych), tj.: przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców, podmiotami prowadzącymi działalność rolniczą określoną w art. 6 ust. 1 ustawy Prawo przedsiębiorców, podmiotami zobowiązanymi do stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych, osobami wykonującymi wolny zawód, oddziałami i przedstawicielstwami przedsiębiorców zagranicznych, a także przedsiębiorcami z państw członkowskich UE, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej.

[11] Terminy zapłaty liczone są co do zasady od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie daty otrzymania faktury lub rachunku potwierdzającego dostawę towaru lub wykonanie usługi albo gdy zostały one doręczone przed dostawą towaru lub wykonaniem usługi, termin liczony jest od dnia otrzymania przez dłużnika towaru lub usługi.

[12] Ustawa odsyła do definicji MMŚP zawartej w załączniku I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i art. 108 Traktatu (Dz. Urz. UE L 187 z 26.06.2014, str. 1, z późn. zm.).

[13] Wynika to z ogólnej zasady wyrażonej w art. 6 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne”.

[14] W art. 11a ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (od 1.01.2020 r. - o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych) okoliczność „właściwość towaru lub usługi, które są przedmiotem transakcji handlowej uzupełniono o doprecyzowanie „w szczególności czas zwykle potrzebny na zbycie towaru przez dłużnika na rzecz osób trzecich”, a ponadto dodano nową okoliczność „dostosowanie harmonogramu dostawy towarów lub wykonania usługi w częściach do harmonogramu spełniania odpowiadających im części świadczenia pieniężnego”.

[15] Podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1-3a ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz.U.2018.1986 z późn. zm.).

[16] Podmiot, o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 2–4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U.2018.2190 z późn. zm.).

[17] Kwotę rekompensaty przelicza się na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez NBP ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne.

[18] Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz.U.2019.1440).

[19] Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U.2019.369).

[20] Jeżeli nie można ustalić przychodu lub przedsiębiorca nie osiągnął w poprzednim roku podatkowym przychodu, kara pieniężna wynosi nie więcej niż równowartość 50.000.000 euro.

[21] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2019.1460 z późn. zm.).

[22] W przypadku roszczeń z tytułu transakcji handlowych, czyli roszczeń pieniężnych, typowymi formami zabezpieczenia są zajęcie ruchomości, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego, czy obciążenie nieruchomości dłużnika hipoteką przymusową.

[23] Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U.2019.1387 z późn. zm.), ustawa z dnia z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. 2019.43), ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U.2019.865 z późn. zm.).

[24] Dz.U.2019.1010.