28 lutego 2024

Rozporządzenie opakowaniowe PPWR, czyli nowe rozwiązania w zakresie gospodarowania odpadami

Udostępnij

Opakowania odgrywają kluczową rolę w nowoczesnym świecie, chroniąc produkty, ułatwiając ich transport i informując konsumentów właściwościach towarów. Stanowią one jednak również nieodłączny element globalnego problemu odpadów, generując znaczną ilość śmieci i pochłaniając cenne surowce.

Rosnąca presja środowiskowa stawia przed nami wyzwanie opracowania i wdrożenia efektywnych strategii zarządzania opakowaniami. Konieczne jest podjęcie działań na różnych płaszczyznach, od projektowania bardziej ekologicznych opakowań, po zwiększenie poziomu recyklingu i ograniczanie nadmiernego zużycia.

Sektor opakowań jest jednym z największych odbiorców surowców pierwotnych w Europie. Według danych Komisji Europejskiej, aż 40% tworzyw sztucznych i połowa papieru wykorzystywanych w UE trafia na produkcję opakowań. Wzrost konsumpcji na całym świecie powoduje stały wzrost ilości odpadów opakowaniowych, zarówno w UE, jak i globalnie. Prognozy wskazują, że bez odpowiednich działań, do 2030 r. ilość odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych wzrośnie aż o 46%[1].

Kogo dotyczy Rozporządzenie PPWR?

Rosnąca presja ekologiczna wymusza na Unii Europejskiej opracowywanie i wdrażanie kolejnych strategii mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu opakowań na środowisko.

Odpowiedzią na te problemy jest znajdujący się już na niezwykle zaawansowanym etapie prac legislacyjnych projekt rozporządzenia Unii Europejskiej dotyczącego opakowań i odpadów opakowaniowych (dalej: „PPWR”, „Rozporządzenie”, „Projekt”)

Projekt ten, będący tematem niezwykle intensywnych prac Parlamentu Europejskiego i Rady, stanowi krok milowy w dążeniu do bardziej zrównoważonej przyszłości. PPWR, mające na celu zmniejszenie zanieczyszczenia opakowań i promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym dla opakowań, wprowadza ambitne cele oraz konkretne wymagania dla krajów członkowskich i importerów.

Nowe Rozporządzenie zastąpi dotychczasową Dyrektywę 94/62/WE[2], stając się przepisami bezpośrednio wiążącymi wszystkie państwa członkowskie UE. To znaczący krok naprzód w kierunku harmonizacji i ujednolicenia zasad dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych na terenie całej Unii.

Z punktu widzenia konsumentów, przepisy te mają na celu m.in. zapewnienie możliwości wielokrotnego użytku opakowań, eliminację nadmiernych opakowań, ograniczenie nadmiernej ilości pakowania oraz zapewnienie jasnych etykiet wspierających właściwy proces recyklingu.

W odniesieniu do przemysłu, mają one na celu tworzenie nowych perspektyw biznesowych, zwłaszcza dla małych przedsiębiorstw, redukcję zapotrzebowania na surowce pierwotne, zwiększenie zdolności Unii Europejskiej w dziedzinie recyklingu oraz zmniejszenie zależności od surowców pierwotnych i zewnętrznych dostawców.

PPWR będzie miało zastosowanie zarówno do przedsiębiorstw mających siedzibę w Unii Europejskiej, jak i do firm importujących opakowania do obszaru UE. Środki określone w Rozporządzeniu będą obowiązywać zarówno dla produktów krajowych, jak i importowanych, co ma na celu zapewnienie spójności i równości warunków na rynku europejskim oraz promowanie przestrzegania standardów dotyczących opakowań i gospodarowania odpadami na terenie całej Unii Europejskiej.

Rozporządzenie wyznacza celowe kierunki działań, koncentrując się na redukcji ilości odpadów opakowaniowych poprzez wprowadzenie określonych wymagań projektowych dla opakowań przyjaznych recyklingowi oraz promując rozwiązania opakowaniowe oparte na recyklingu poużytkowym. Ponadto, poprzez wprowadzenie systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta, PPWR zachęca firmy do podejmowania działań proekologicznych, stymulując rozwój bardziej zrównoważonych rozwiązań opakowaniowych.

Recykling jako jeden z głównych założeń rozporządzenia

Rozporządzenie PPWR kładzie nacisk nie tylko na promocję recyklingu, ale dąży do stworzenia solidnego łańcucha wartości opakowań o obiegu zamkniętym. Łańcuch ten obejmuje wszystkie etapy, od projektowania opakowania, przez jego produkcję i użytkowanie, aż do ponownego wykorzystania lub recyklingu[3].

Tak holistyczne podejście ma na celu nie tylko znaczącą redukcję odpadów opakowaniowych, ale również stworzenie nowych, "zielonych" miejsc pracy w sektorze opakowań. Wspiera ono rozwój niskoemisyjnego przemysłu i sprzyja innowacjom w dziedzinie projektowania opakowań przyjaznych środowisku.

Zgodnie z projektem PPWR, wszystkie opakowania od 2030 r. muszą nadawać się do recyklingu. W związku z tym Komisja Europejska proponuje wprowadzenie klasyfikacji zdolności do recyklingu[4], w ramach której od 2030 r. będzie zabronione stosowanie opakowań, których zdolność do recyklingu wynosić będzie mniej niż 70%[5].

Klasyfikacja ta będzie opierać się na szczegółowych testach i analizach, które ocenią, w jakim stopniu opakowanie może być poddane recyklingowi z zachowaniem wysokiej jakości surowców wtórnych. Celem tej klasyfikacji jest stymulowanie producentów do projektowania opakowań łatwiejszych do recyklingu i eliminowania z rynku opakowań, które nie spełniają określonych standardów.

Zgodnie z projektem Rozporządzenia, aby uznać opakowanie za nadające się do recyklingu, musi ono spełniać następujące warunki[6]:

Zaprojektowane z myślą o recyklingu: Opakowanie musi być zaprojektowane w sposób umożliwiający jego łatwy i efektywny recykling. Dotyczy to zarówno konstrukcji opakowania, jak i doboru materiałów.
Skuteczne i efektywne zbieranie selektywne: Opakowanie musi być łatwe do odseparowania od innych strumieni odpadów i posegregowane w celu dalszego przetworzenia.
Sortowanie bez negatywnego wpływu: Opakowanie musi nadawać się do sortowania bez negatywnego wpływu na możliwość recyklingu innych strumieni odpadów.
Wysoka jakość surowców wtórnych: Opakowanie musi być wykonane z materiałów, które po recyklingu mogą zostać przetworzone na surowce wtórne o wysokiej jakości, mogące zastąpić surowce pierwotne.
Możliwość recyklingu na dużą skalę: Proces recyklingu opakowania musi być skalowalny i możliwy do zastosowania na szeroką skalę

Należy podkreślić, że unijny ustawodawca przewiduje w tym zakresie dwustopniowe podejście. Od 2030 r. wszystkie opakowania będą musiały spełniać kryteria recyklingu (kategorie A-D). Dopiero od 2035 r. dodatkowo wymagana będzie możliwość poddawania ich recyklingowi na dużą skalę (kategoria E).

Wymogi dotyczące recyklatu w opakowaniach plastikowych

Unijny ustawodawca dąży również do zwiększenia udziału materiałów pochodzących z recyklingu w produkcji opakowań, szczególnie tych z tworzyw sztucznych, gdzie jego poziom jest wciąż niski. Rozporządzenie PPWR wprowadza obowiązek wykorzystywania w procesie produkcji opakowań tzw. recyklatów, czyli materiałów wtórnych pochodzących z recyklingu m.in. poprzednich opakowań[7].

Projekt PPWR wyraźnie różnicuje wymogi dotyczące recyklatu m.in. w zależności od:

materiału, z którego zostało wykonane opakowanie;
przeznaczenia danego opakowania;
rodzaju opakowania.

Tym samym od 2030 r. minimalny procent materiałów pochodzących z recyklingu, odzyskanych z pokonsumpcyjnych odpadów z tworzyw sztucznych na jednostkę opakowania, będzie zasadniczo wynosił 30-35%[8]. Natomiast od 2040 r., zawartość recyklatu w opakowaniach będzie musiała mieścić się w przedziale od 50 do 65%[9].

Wyjątkiem w tym zakresie będą tzw. opakowania przeznaczone do kontaktu z produktami wrażliwymi, wykonane z tworzyw innych niż politereftalan etylenu, dla których od 2030 r. ustalony będzie wymóg dotyczący recyklatu na poziomie 10%[10].

Przedmiotowy wymóg nie będzie dotyczył jednak wszystkich rodzajów opakowań. Zgodnie z projektem Rozporządzenia, przewiduje się wprowadzenie wyłączenia od powyższego obowiązku dla opakowań wyrobów medycznych czy produktów leczniczych[11].

Komisja Europejska przewiduje również uchwalenie dodatkowego akt wykonawczego, który będzie szczegółowo określał metodologie obliczania oraz weryfikacji zawartości recyklatu w opakowaniach oraz dokładnych wymogów dotyczących m.in. formatu powiązanej z tym dokumentacji technicznej, która będzie niezbędna do wykazania prawidłowego wywiązywania się z obowiązków w tym zakresie

Opakowania kompostowalne

W kontekście Rozporządzenia, szczególną uwagę poświęcono opakowaniom kompostowalnym. Stanowią one ważny element strategii unijnej zmierzającej do zwiększenia poziomu recyklingu i ograniczenia negatywnego wpływu opakowań na środowisko naturalne.

Zgodnie z definicją zawartą w tym akcie prawnym, opakowanie kompostowalne to „opakowanie odznaczające się taką zdolnością rozkładu fizycznego, chemicznego, termicznego lub biologicznego, która zapewni ostateczny rozkład większości gotowego kompostu na dwutlenek węgla, składniki mineralne, biomasę i wodę, (…) i nie utrudni selektywnej zbiórki i procesu kompostowania lub działalności, do której opakowanie jest wprowadzane w warunkach kontrolowanych przemysłowo[12].”

Rozporządzenie szczegółowo określa warunki, jakie muszą spełniać opakowania, aby uzyskać status kompostowalnego. Dotyczy to m.in. biodegradowalności wszystkich materiałów użytych do ich produkcji, braku negatywnego wpływu na proces kompostowania oraz spełniania określonych norm dotyczących zawartości metali ciężkich i innych szkodliwych substancji.

PPWR wprowadza również wymóg zapewnienia, aby m.in. saszetki z kawą, przylepne etykiety przywiązane do owoców i warzyw czy też bardzo lekkie plastikowe torby na zakupy nadawały się do kompostowania przemysłowego.

Minimalizacja opakowań

Najbardziej efektywnym środkiem przeciwdziałania negatywnemu wpływowi odpadów na środowisko jest zapobieganie ich powstawaniu[13]. Dlatego każdy element wykorzystywany w trakcie cyklu życia produktu, a w szczególności opakowania powinny być starannie zaprojektowane w taki sposób, aby minimalizować ilość potencjalnych odpadów generowanych na każdym etapie tego procesu.

W kontekście opakowań, istotne jest ograniczenie ich masy i objętości do absolutnego minimum potrzebnego do pełnienia swoich funkcji. Rozporządzenie wyraźnie zabrania wprowadzania na rynek opakowań, które nie są niezbędne do spełnienia określonych kryteriów wydajności do których należy[14]:

ochrona produktu,
procesy produkcji i napełniania opakowań,
logistyka,
wymogi dotyczące informacji,
higiena i bezpieczeństwo,
wymogi prawne,
zawartość materiałów pochodzących z recyklingu, możliwość recyklingu i ponownego użycia.

W oparciu, o powyższe kryteria należy każdorazowo sporządzić konkretną dokumentację techniczną w celu wykazania, że wielkość opakowania jest tą minimalną, która nadal zapewnia efektywność w każdym ze wskazanych kryteriów[15]. Dokumentacja ta musi zawierać:

wyjaśnienie specyfikacji technicznych, norm i warunków zastosowanych do oceny opakowania,
określenie wymogów dotyczących projektu uniemożliwiających dalsze ograniczenie masy lub objętości opakowania,
wyniki badań i inne źródła wykorzystane do oceny minimalnej koniecznej objętości lub masy opakowania.

Wprowadzanie do obrotu opakowań, których jedyną funkcją jest zwiększenie postrzeganej objętości produktu, zostanie w znacznym stopniu ograniczone. Zakaz obejmie m.in. opakowania z podwójnymi ściankami, fałszywym dnem, czy też zbędnymi, redundantnymi warstwami[16].

Kolejnym istotnym aspektem jest minimalizacja pustej przestrzeni w opakowaniu. Rozporządzenie nakłada obowiązek ograniczenia tejże przestrzeni do absolutnego minimum niezbędnego do zapewnienia funkcjonalności opakowania[17].

Ujednolicenie oznakowań opakowania

Rozporządzenie PPWR stawia na ujednolicenie oznakowań opakowań, aby ułatwić konsumentom identyfikację kluczowych informacji dotyczących produktu i jego opakowania. Ma to na celu zwiększenie świadomości konsumentów na temat wpływu opakowań na środowisko oraz ułatwienie podejmowania świadomych wyborów zakupowych.

Symbole zawarte na opakowaniach mają być proste, czytelne i łatwe do rozpoznania. Będą one składać się z graficznego elementu oraz krótkiego tekstu opisowego oraz będą musiały być umieszczane w widocznym miejscu. Dodatkowo w przypadku opakowań wielokrotnego użytku, będą one musiały być opatrzone kodem QR lub informacją w innym formacie, ułatwiającą ich ponowne wykorzystanie

Projekt PPWR zamiera również aktywnie walczyć z tzw. greenwashingiem poprzez zakazanie używania etykiet, znaków, symboli i napisów, które mogłyby wprowadzić w błąd lub zdezorientować konsumentów co do zrównoważonych właściwości opakowań lub opcji gospodarowania odpadami opakowaniowymi[18].

Oprócz ujednolicenia symboli i informacji na opakowaniach, PPWR przewiduje również inne działania mające na celu zwiększenie świadomości konsumentów i ułatwienie im podejmowania świadomych wyborów zakupowych. Należą do nich m.in. konieczność prowadzenia kampanii edukacyjnych, czy też publikowanie na swojej stronie internetowej informacji na temat gospodarowania i zapobiegania powstawaniu odpadów opakowaniowych[19].

Termin wdrożenia

Rozporządzenie PPWR, budząc ogromne zainteresowanie, staje się przedmiotem ciągłych dyskusji i prac nad ostateczną treścią tego niezwykle istotnego aktu prawnego. Obecnie trwa trójstronna debata pomiędzy Komisją, Parlamentem i Radą UE. Zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego w czerwcu br. skłaniają do przypuszczenia, że finalna wersja rozporządzenia jest już na wyciągnięcie ręki. Uchwalenie aktu prawnego nastąpi prawdopodobnie do kwietnia, czyli ostatniej sesji Parlamentu Europejskiego przed wyborami.

Po uchwaleniu PPWR przez Parlament i Radę, państwa członkowskie będą miały prawdopodobnie bardzo mało czasu na dostosowanie się do nowej, zielonej rzeczywistości prawnej. Aktualny projekt Rozporządzenia przewiduje wypełnienie wielu z założonych celów recyklingowych już do końca 2025 r.[20] wymogów będzie jednak w pełnym zakresie funkcjonować dopiero od 2030 r., a nawet 2035 r.

Sukcesywne wdrażanie PPWR będzie wymagało ścisłej współpracy wszystkich interesariuszy. Dotyczy to nie tylko producentów opakowań, którzy będą musieli dostosować swoje produkty do nowych wymogów, ale też przedsiębiorców, którzy będą musieli zapewnić odpowiednią infrastrukturę do selektywnej zbiórki odpadów oraz informować konsumentów o nowych obowiązkach. Kluczową rolę odegrają sami konsumenci, którzy będą musieli segregować odpady zgodnie z nowymi wymogami i wybierać produkty w opakowaniach przyjaznych środowisku.

Katarzyna Majer-Gębska

adwokat, Managing Counsel Dział Prawa Rynku Kapitałowego, Kancelaria Sadkowski i Wspólnicy.

Specjalizuje się w prawie rynku kapitałowego, ze szczególnym uwzględnieniem działalności funduszy inwestycyjnych oraz firm inwestycyjnych, AML, ESG, prawie handlowym i finansowym.

Posiada doświadczenie w zakresie pełnienia funkcji inspektora nadzoru w podmiotach rynku kapitałowego. Zasiada w radach nadzorczych podmiotów regulowanych.

Prowadzi szkolenia m.in. z zakresu funkcjonowania podmiotów rynku kapitałowego, AML i crowdfundingu. Wykładowca prawa energetycznego na Wydziale MEiL Politechniki Warszawskiej.

[1] Więcej na ten temat (dostęp 24.02.2024)

[2] DYREKTYWA 94/62/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.U.UE.L.1994.365.10)

[3] Art. 1 ust. 1 PPWR

[4] Art. 6 ust. 1 PPWR

[5] Art. 6 ust. 5 PPWR

[6] Art. 6 ust. 2 PPWR

[8] Art. 7 ust.1 PPWR

[9] Art. 7 ust. 2 PPWR

[10] Art. 7 ust.1 pkt. b PPWR

[11] Art. 7 ust. 3 PPWR

[12] Art. 3 ust.1 pkt 41 PPWR

[13] Motyw 90 PPWR