Pakiet AML/CFT – kogo dotyczy i jakie procedury ustanawia

Pakiet AML/CFT to regulacje, których celem jest przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. W dniu 19 czerwca 2024 r. opublikowano  akty prawne wchodzące w skład Pakietu AML/CFT: rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1620 z dnia 31 maja 2024 r. w sprawie ustanowienia Urzędu ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 1093/2010, (UE) nr 1094/2010 i (UE) nr 1095/2010 (rozporządzenie AMLA), dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1640 z dnia 31 maja 2024 r. w sprawie mechanizmów, które państwa członkowskie powinny wprowadzić w celu zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca dyrektywę (UE) 2019/1937 oraz zmieniająca i uchylająca dyrektywę (UE) 2015/849 (dyrektywa AML) oraz Rozporządzenie Europejskiego i Rady (UE) 2024/1624 z dnia 31 maja 2024 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (rozporządzenie AML). Celem przyjęcia pakietu AML/CFT stało się ujednolicenie praktyk państw UE oraz wzmocnienie unijnych przepisów w zakresie wymogów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Podmioty zobowiązane zostały zobligowane do ich spełnienia oraz ustanowienia instytucjonalnych podstaw w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Na mocy rozporządzenia 2024/1620 ustanowiono Urząd ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu.

Charakter przyjętych aktów prawnych

W skład pakietu AML/CFT wchodzą trzy akty prawne mające na celu wzmocnienie unijnych ram w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

Nowa Dyrektywa AML uchyla Dyrektywę (UE) 2015/849, zmienioną Dyrektywą (UE) 2018/843. Adresatami dyrektywy  AML są państwa Członkowskie. W dyrektywie 2024/1640 uregulowano prawa i obowiązki krajowych organów nadzoru, kwestie dotyczące identyfikacji ryzyk prania pieniędzy i finansowania terroryzmu na poziomie UE i państw członkowskich, powołania centralnych rejestrów beneficjentów rzeczywistych, rejestrów rachunków bankowych i elektronicznych systemów wyszukiwania danych oraz zasad dostępu do informacji przechowywanych w tych rejestrach, obowiązki i zadania jednostek analityki finansowej (ang. Financial Intelligence Unit), nadzór nad podmiotami zobowiązanymi.

Na mocy rozporządzenia AMLA powołano Urząd ds. przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (the Authority for Anti-Money Laundering and Countering the Financing of Terrorism). Rozporządzenie określa  jego strukturę, zasady funkcjonowania oraz uprawnienia i obowiązki. Uprawnieniem urzędu  będzie wydawanie wytycznych i rekomendacji w zakresie AML/CFT. AMLA została utworzona 26 czerwca 2024 r. a jej  siedziba znajduje się we Frankfurcie nad Menem w Niemczech. AMLA  działalność operacyjną powinna rozpocząć w połowie 2025 r.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1624 z dnia 31 maja 2024 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu stanowi część unijnych przepisów (wraz z dyrektywą AML i rozporządzeniem AMLA), które zostały przyjęte w  celu wzmocnienia unijnych ram w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. To zharmonizowany zbiór przepisów AML/CFT dotyczących środków, które mają być stosowane przez podmioty zobowiązane w celu zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu oraz wymogów dotyczących przejrzystości w zakresie struktury własnościowej podmiotów prawnych, zlecania zadań na zasadzie outsourcingu, trustów i podobnych porozumień prawnych. Przepisy te w dotychczasowym kształcie były objęte Dyrektywą UE 2015/849. Rozporządzenie 2024/1624 jest aktem prawnym wiążącym wszystkie podmioty zobowiązane w UE bez konieczności transpozycji do prawa krajowego.

Beneficjent rzeczywisty

W zakresie identyfikowania beneficjentów rzeczywistych dla podmiotów prawnych czyli uznania za beneficjenta rzeczywistego przyjęto rozwiązanie określone w art. 52 rozporządzenia AML. Beneficjentami rzeczywistymi innych podmiotów prawnych są osoby fizyczne, które:

1. bezpośrednio lub pośrednio posiadają udziały własnościowe w podmiocie o charakterze korporacyjnym; lub
2. bezpośrednio lub pośrednio sprawują kontrolę nad podmiotem o charakterze korporacyjnym lub innym podmiotem prawnym poprzez udziały własnościowe lub za pomocą innych środków (art. 51 rozporządzenia AML).

Własność rzeczywista poprzez udziały własnościowe w podmiocie o charakterze korporacyjnym oznacza bezpośrednią lub pośrednią własność co najmniej 25% udziałów lub akcji, lub praw głosu, lub innych udziałów własnościowych w podmiocie o charakterze korporacyjnym, w tym praw do udziału w zyskach, innych zasobach wewnętrznych lub saldzie likwidacyjnym. Określono także zasady obliczania udziałów (innych uprawnień) pośrednich na potrzeby ustalania beneficjenta rzeczywistego. Nowe rozporządzenie AML oznacza konieczność dostosowania do wzoru określonego w art. 51 ust. 1. Własność pośrednią oblicza się, mnożąc udziały lub akcje lub prawa głosu, lub inne udziały własnościowe posiadane przez podmioty pośredniczące w łańcuchu podmiotów, w których beneficjent rzeczywisty posiada udziały lub akcje lub prawa głosu, i sumując wyniki z tych różnych łańcuchów, chyba że zastosowanie mają przepisy dotyczące współistnienia udziałów własnościowych i kontroli w ramach struktury własności (art. 54 rozporządzenia AML).

W przypadku podmiotów prawnych narażonych na podwyższone ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu rozporządzenie przewiduje nowe regulacje w art. 51 ust. 2. Jednak w przypadku gdy państwa członkowskie  identyfikują kategorie podmiotów o charakterze korporacyjnym, które są narażone na podwyższone ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, w tym w oparciu o sektory, w których prowadzą one działalność muszą poinformować dokonać stosownej notyfikacji Komisji. Zadaniem Komisji jest ocena czy ryzyka związane z tymi kategoriami podmiotów prawnych są istotne dla rynku wewnętrznego. Po 5 latach od wejścia w życie Rozporządzenia AML powinna pojawić się informacja, czy takie niższe progi dla niektórych kategorii podmiotów zostaną ustanowione. W tej sytuacji możliwe będzie ustalenie przedziałów dla identyfikacji beneficjenta rzeczywistego pomiędzy poniżej 25%. Jednak niższy próg będzie mógł zostać ustalony na poziomie maksymalnie 15% udziałów własnościowych w podmiocie o charakterze korporacyjnym.

Identyfikacja beneficjenta – własność rzeczywista poprzez kontrolę

W ramach ustalania beneficjenta rzeczywistego nowe przepisy Rozporządzenia AML wprowadzają definicję „kontroli”. W tym zakresie w art. 53 rozporządzenia AML wprowadzono regulację własności rzeczywistej przez kontrolę.  Kontrola nad podmiotem o charakterze korporacyjnym lub innym podmiotem prawnym jest sprawowana poprzez udziały własnościowe lub za pomocą innych środków. Zdefiniowano kontrolę nad podmiotem prawnym czyli możliwość wywierania, bezpośrednio lub pośrednio, znaczącego wpływu i narzucania odpowiednich decyzji w ramach podmiotu prawnego (ust. 2a), pośrednią kontrolę nad podmiotem prawnym czyli kontrolę nad pośredniczącymi podmiotami prawnymi w strukturze własności lub w różnych łańcuchach struktury własności, w przypadku gdy na każdym poziomie struktury ustala się kontrolę bezpośrednią oraz kontrolę poprzez udziały własnościowe nad podmiotem o charakterze korporacyjnym jako bezpośrednią lub pośrednią własność 50 % plus jeden akcji lub udziałów, lub praw głosu, lub innych udziałów własnościowych w podmiocie o charakterze korporacyjnym. W Rozporządzeniu AML zawarto w ust. 3 i 4 art. 53  otwarty katalog uprawnień, które mogą świadczyć o tym, że dana osoba „sprawuje kontrolę w inny sposób” nad danym podmiotem.

Definicja podmiotów zobowiązanych

W Rozporządzeniu AML rozszerzono definicję instytucji zobowiązanych. Do katalogu w art.3 rozporządzenia AML  dodano nowe sektory i podmioty. Zgodnie z art. 3 rozporządzenia AML znalazły się wśród nich osoby prowadzące handel towarami o wysokiej wartości, agenci piłkarscy (art. 3o), zawodowe kluby piłkarskie w odniesieniu do transakcji z inwestorem, ze sponsorem, transakcji z agentami piłkarskimi lub innymi pośrednikami, transakcji dla celów transferu piłkarza, następujące osoby fizyczne lub prawne podczas wykonywania ich działalności zawodowej: notariuszy, prawników praktyków oraz innych przedstawicieli wolnych zawodów prawniczych w przypadku gdy uczestniczą – czy to działając w imieniu i na rzecz swojego klienta w dowolnych transakcjach finansowych lub transakcjach dotyczących nieruchomości, czy też udzielając klientowi pomocy w planowaniu lub przeprowadzaniu transakcji dotyczących któregokolwiek z poniższych działań:

• kupna i sprzedaży nieruchomości lub podmiotów gospodarczych; zarządzania pieniędzmi, papierami wartościowymi lub innymi aktywami, w tym kryptoaktywami, klienta;
• otwierania rachunków bankowych, rachunków oszczędnościowych, rachunków papierów wartościowych lub rachunków kryptoaktywów lub zarządzania tymi rachunkami;
• organizacji wkładu niezbędnego do tworzenia spółek, prowadzenia przez nie działalności lub zarządzania nimi oraz tworzenia trustów, spółek, fundacji lub podobnych struktur, prowadzenia przez nie działalności lub zarządzania nimi (art. 3b)

Definicja osoby eksponowanej politycznie

Rozporządzenie AML rozszerza definicję osoby eksponowanej politycznie. Zgodnie z art. 3 pkt 34 osoba zajmująca eksponowane stanowisko polityczne to  osoba fizyczna, której powierzono lub powierza się znaczące funkcje publiczne, w tym funkcje w państwie członkowskim, w organizacji międzynarodowej – najwyższego rangą urzędnika, jego zastępców i członków zarządu lub równoważne funkcje w organizacji międzynarodowej; przedstawicieli w państwie członkowskim lub w Unii, oraz na poziomie UE funkcje na poziomie instytucji i organów Unii, które są równoważne z niektórymi funkcjami wymienionymi w lit. a pkt 34 art. 3, oraz w państwie trzecim funkcje, które są równoznaczne z funkcjami w państwie członkowskim.

Do dnia 10 lipca 2027 r. AMLA jest zobowiązana do wydania wytycznych w sprawie kryteriów identyfikacji osób znanych jako bliscy współpracownicy i poziomu ryzyka związanego z konkretną kategorią osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne, członkiem rodziny lub osobą znaną jako bliski współpracownik, w tym wskazówki w sprawie sposobu oceny takich ryzyk jeżeli danej osobie przestanie być powierzona znacząca funkcja publiczna.

Zlecanie zadań na zasadzie outsourcingu

Podmioty zobowiązane mogą zlecać usługodawcom na zasadzie outsourcingu zadania związane ze spełnianiem niektórych wymogów w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Jednak w zakresie zlecania tych zadań obowiązują określone wymogi.

Po pierwsze, podmiot zobowiązany jest zobligowany do zgłoszenia podmiotowi sprawującemu nadzór zlecenia zadań na zasadzie outsourcingu przed rozpoczęciem przez usługodawcę wykonywania zadań zleconych na zasadzie outsourcingu (art. 18 ust. 1).

Po drugie, zadania zlecane nie mogą być podejmowane w sposób, który istotnie pogarszałby jakość strategii i procedur podmiotu zobowiązanego mających na celu spełnienie wymogów rozporządzenia oraz wprowadzonych środków kontroli służących sprawdzeniu tych strategii i procedur (art.18 ust.3). Po trzecie- podmiot zobowiązany ponosi pełną odpowiedzialność za wszelkie zachowania związane z wykonywanymi przez usługodawców zadaniami zleconymi na zasadzie outsourcingu.

Na zasadzie outsourcingu nie mogą być zlecane określone zadania m.in. zatwierdzanie wewnętrznych strategii, procedur i środków kontroli podmiotu zobowiązanego, podejmowanie decyzji w sprawie profilu ryzyka, który należy przypisać klientowi, podejmowanie decyzji o nawiązaniu stosunków gospodarczych lub przeprowadzenie transakcji sporadycznej z klientem (art.18 ust.3). Do dnia 10 lipca 2027 r. AMLA wyda skierowane do podmiotów zobowiązanych wytyczne dotyczące zasad w zakresie zlecania zadań na zasadzie outsourcingu.

Stosowanie środków należytej staranności wobec klienta

Podmioty zobowiązane są do stosowania środków należytej staranności wobec klienta w  okolicznościach enumeratywnie wymienionych w rozporządzeniu AML (art. 19 ust.1). Dotyczy to okoliczności:

1. nawiązywania stosunków gospodarczych, przeprowadzania transakcji sporadycznej o wartości co najmniej 10 000 EUR lub równowartości tej kwoty w walucie krajowej – niezależnie od tego, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy w ramach transakcji powiązanych – lub z zastosowaniem niższej wartości ustanowionej na podstawie regulacyjnych standardów technicznych (podmioty zobowiązane, sektory lub transakcje, które są związane z podwyższonym ryzykiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu i które muszą spełniać wymogi wartości niższej),
2. uczestniczenia w tworzeniu podmiotu prawnego, ustanowieniu porozumienia prawnego lub, w przypadku podmiotów zobowiązanych (wymienionych w art. 3 pkt 3 lit. a, b lub c rozporządzenia AML),
3. przeniesienia własności podmiotu prawnego, niezależnie od wartości transakcji, sytuacji, gdy istnieje podejrzenie prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, bez względu na jakiekolwiek odstępstwo, wyłączenie lub próg, istnienia  wątpliwości co do prawdziwości lub adekwatności wcześniej otrzymanych danych dotyczących ustalenia tożsamości klienta,
4. istnienia wątpliwości co do tego, czy osoba, z którą podmiot zobowiązany się kontaktuje, to klient lub osoba upoważniona do działania w imieniu klientów.

Kluczowe znaczenie dla zrozumienia ryzyk prania pieniędzy i finansowania terroryzmu związanych z klientami ma dokładna identyfikacja i weryfikacja danych potencjalnych i dotychczasowych klientów. Bowiem podmioty zobowiązane powinny rozumieć, w czyim imieniu lub na czyją rzecz przeprowadzana jest określona transakcja (motyw 51 rozporządzenia).

Rozszerzenie  na szczeblu krajowym sektorów narażonych na stosowanie przepisów dotyczących przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu

Art.3 Dyrektywy AML umożliwia państwom członkowskich na stosowanie całości lub części rozporządzenia (UE) 2024/1624 do innych podmiotów, gdy na ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu narażone są też podmioty w innych sektorach. Instrumenty przewidziane w dyrektywie AML znajdą zastosowanie do sektorów narażonych na pranie pieniędzy wprowadzając wymogi w zakresie:

• rejestracji, identyfikacji i kontroli kadry kierowniczej wyższego szczebla i beneficjentów rzeczywistych podmiotów zobowiązanych;
• identyfikacji ryzyk prania pieniędzy i finansowania terroryzmu na poziomie Unii i państw członkowskich;
• rejestrów beneficjentów rzeczywistych i rachunków bankowych oraz dostępu do nich, a także dostępu do informacji o nieruchomościach;
• obowiązków i zadań jednostek analityki finansowej (FIU) oraz organów zaangażowanych w nadzór nad podmiotami zobowiązanymi (art.1 dyrektywy AML).

Na mocy postanowień dyrektywy AML państwa członkowskie UE mają prawo zastosowania jej wymogów wobec podmiotów o podwyższonym ryzyku AML/CFT nawet wówczas, gdy nie wpisują się w definicję instytucji obowiązanej. W przypadku takiego rozszerzenia stosowania Dyrektywy, Komisja Europejska – weryfikując jego zasadność – może podjąć działania zmierzające do dalszego poszerzenia definicji instytucji obowiązanej na szczeblu unijnym. Komisja zatem jest informowana o rozszerzeniu, co pozwala jej zweryfikować jego zasadność.

Zasady tworzenia i prowadzenia rejestrów beneficjentów rzeczywistych

W art. 10 dyrektywy AML określono zasady tworzenia oraz prowadzenia rejestrów beneficjentów rzeczywistych przez państwa członkowskie. Centralne rejestry beneficjentów rzeczywistych prowadzone przez Państwa członkowskie zawierają informacje o beneficjentach rzeczywistych, o których mowa w art. 62 rozporządzenia (UE) 2024/1624, oświadczenie na mocy art. 63 ust. 4 tego rozporządzenia oraz informacje o umowach powierniczych, o których mowa w art. 66 tego rozporządzenia. Państwa członkowskie zapewniają, aby były przechowywane w centralnym rejestrze w państwie członkowskim, w którym podmiot prawny jest utworzony lub w którym powiernik trustu, który powstał w drodze czynności prawnej, lub osoba zajmująca równoważne stanowisko w podobnym porozumieniu prawnym mają siedzibę lub miejsce zamieszkania lub z którego zarządza się porozumieniem prawnym. Wymóg taki nie ma zastosowania do podmiotów prawnych ani porozumień prawnych, o których mowa w art. 65 rozporządzenia (UE) 2024/1624.

Zgodnie z ust.5 art.63 w sytuacji, gdy nie zidentyfikowano żadnej osoby jako beneficjenta rzeczywistego zgodnie z art. 63 ust. 3 i art. 64 ust. 6 rozporządzenia (UE) 2024/1624, w centralnym rejestrze umieszcza się:

• oświadczenie, że nie istnieje beneficjent rzeczywisty lub że nie można było określić beneficjentów rzeczywistych lub powiązanych beneficjentów rzeczywistych, wraz z uzasadnieniem na mocy art. 63 ust. 4 lit. a) i art. 64 ust. 7 lit. a) rozporządzenia (UE) 2024/1624;
• dane wszystkich osób fizycznych, które zajmują stanowisko kierownicze wyższego szczebla w podmiocie prawnym, równoważne informacjom wymaganym na podstawie art. 62 ust. 1 akapit drugi lit. a) rozporządzenia (UE) 2024/1624.

Obowiązkiem państw członkowskich jest też zapewnienie, aby informacje o beneficjentach rzeczywistych przechowywane w centralnych rejestrach były adekwatne, dokładne i aktualne dlatego w tym celu muszą zostać wprowadzone odpowiednie  mechanizmy na szczeblu krajowym.

Weryfikacja i aktualność informacji o beneficjentach rzeczywistych

W świetle dyrektywy AML kluczowe znaczenie ma posiadanie przez organy prowadzące rejestr odpowiednich uprawnień pozwalających na weryfikację beneficjentów rzeczywistych. Zgodnie z art.10 ust.4 Dyrektywy AML organy odpowiedzialne za prowadzenie rejestru muszą posiadać uprawnienia umożliwiające im żądanie od podmiotów zobowiązanych do dokonania zgłoszenia do rejestru odpowiednich danych, informacji czy dokumentów w celu weryfikacji ich beneficjentów rzeczywistych (np. umów partnerskich, powierniczych, porozumień umownych). Warto podkreślić, iż nie tylko weryfikacja danych, ale też aktualność informacji o beneficjentach rzeczywistych ma istotne znaczenie. Dane zawarte w centralnych rejestrach powinny być adekwatne, dokładne i aktualne. Obowiązkiem podmiotów prowadzących rejestr jest weryfikacja w odpowiednim terminie po otrzymaniu informacji o beneficjentach rzeczywistych, a następnie regularnie czy takie informacje są adekwatne, dokładne i aktualne. Natomiast właściwe organy państw członkowskich zgłaszają podmiotom odpowiedzialnym za centralne rejestry wszelkie stwierdzone rozbieżności między informacjami dostępnymi w centralnych rejestrach a dostępnymi im informacjami (ust. 9 art. 10 Dyrektywy AML).

W tym celu zostaną tez zostaną wydane przez Komisję zalecenia dotyczące metod i procedur, które mają być stosowane przez podmioty odpowiedzialne za centralne rejestry w celu weryfikacji informacji o beneficjentach rzeczywistych oraz przez podmioty zobowiązane i właściwe organy w celu identyfikacji i zgłaszania rozbieżności dotyczących informacji o beneficjentach rzeczywistych.

Dane o powiązaniu z podmiotami poddanymi sankcjom

Obowiązkiem państw członkowskich jest zapewnienie, aby podmioty odpowiedzialne za centralne rejestry mogły zweryfikować czy informacje o beneficjentach rzeczywistych przechowywane w rejestrach dotyczące osób lub podmiotów wyznaczonych w związku z ukierunkowanymi sankcjami finansowymi. Informacje w centralnych rejestrach zawierają wskazanie, że podmiot prawny jest powiązany z osobami lub podmiotami podlegającymi ukierunkowanym sankcjom finansowym w sytuacji podlegania tym sankcjom lub są kontrolowane przez osoby lub podmioty podlegające tym sankcjom lub podlega nim beneficjent rzeczywisty podmiotu prawnego lub porozumienia prawnego.

Brak możliwości ustalenia beneficjenta rzeczywistego

Dyrektywa AML identyfikuje też sytuacje, gdy  nie jest  możliwe ustalenie  beneficjenta rzeczywistego. Wówczas do rejestru należy złożyć oświadczenie o niemożności ustalenia beneficjenta wraz z odpowiednim uzasadnieniem lub oświadczenie o tym, że dany podmiot nie posiada beneficjenta rzeczywistego oraz wymagane informacje o wszystkich osobach w danej instytucji obowiązanej zakwalifikowanych jako kadra kierownicza wyższego szczebla (senior managing officers).

Dostęp do danych w rejestrze przez osoby posiadające uzasadniony interes

Zasady dostępu do rejestru zostały zmienione z uwagi na kluczowe orzeczenia TSUE dotyczące ochrony danych osobowych (wyroki TSUE w sprawach C-37/20 i C-601/20).  TSUE uznał bowiem za  nieważne przepisy Dyrektywy 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu zezwalające na powszechny dostęp do danych z rejestrów beneficjentów rzeczywistych. Dyrektywa AML zmienia zasady dostępu do danych rejestru. Zawiera nowe zasady dotyczące możliwości uzyskania informacji o beneficjencie rzeczywistym przez osoby posiadające „uzasadniony interes”. W tym zakresie zawiera otwarty katalog osób i podmiotów, które posiadają uzasadniony interes. Dyrektywa AML wprowadza katalog zawodów i funkcji mogących uzyskać dostęp do danych z rejestrów beneficjentów rzeczywistych. Są to m.in. dziennikarze, podmioty świadczące usługi lub sprzedające produkty screeningowe, pracownicy mediów, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, właściwe organy państwowe i organy nadzorcze, podmioty w ramach relacji biznesowych będą miały natychmiastowy, niezredagowany, bezpośredni i bezpłatny dostęp do informacji o rzeczywistych właścicielach przechowywanych w krajowych rejestrach, które będą ze sobą połączone na poziomie UE. Określono zasady dostępu do informacji o beneficjentach rzeczywistych przechowywanych w centralnych rejestrach dla  organów (m.in. organów podatkowych,  AMLA do celów analiz podejrzanych transakcji, Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych) oraz osób, które wykażą posiadanie uzasadnionego interesu w odniesieniu do celu zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. W celu uzyskania dostępu do rejestru niezbędne będzie zarówno wykazanie uzasadnionego interesu, jak i aprobaty właściwego organu. Stanowi on bowiem warunek uzyskania danych z CRBR, a jego wprowadzenie jest związane z powiązaniem dostępu do danych w rejestrze z zapewnieniem ochrony danych osobowych. Zgodnie z art. 13 ust.1 dyrektywy AML państwa członkowskie zapewniają, aby podmioty odpowiedzialne za centralne rejestry podejmowały środki w celu sprawdzenia istnienia uzasadnionego interesu, na podstawie dokumentów, informacji i danych uzyskanych od osoby fizycznej lub prawnej wnioskując o dostęp do centralnego rejestru, Dodatkowo Komisja posiada uprawnienia do przygotowania procedury ujednolicenia pojęcia
interesu prawnego. W rejestrach będą mogły być gromadzone dane do 5 lat wstecz.

Nowe uprawnienia jednostek analityki finansowej (FIU)

FIU odgrywają ważną rolę w identyfikowaniu operacji finansowych prowadzonych przez sieci terrorystyczne, szczególnie w wymiarze transgranicznym, i wykrywaniu podmiotów je finansujących (motyw 68 dyrektywy AML). FIU zostały przyznane nowe uprawnienia pozwalające na analizowanie i wykrywanie przypadków prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz prawa do zawieszania podejrzanych transakcji. Jest to powiązane z obowiązkiem zgłoszeniowym nałożonym na podmioty zobowiązane. Podmioty te muszą zgłaszać podejrzane zachowania jednostkom analityki finansowej i innym właściwym organom. Do dnia 10 lipca 2028 r. AMLA wyda wytyczne skierowane do FIU i dotyczące: a) środków, które należy wprowadzić w celu zachowania autonomii i niezależności operacyjnej FIU, w tym środków zapobiegających sytuacjom, w których konflikty interesów wpływają na autonomię i niezależność operacyjną FIU; b) charakteru, cech i celów analizy operacyjnej i strategicznej; c) narzędzi i metod na potrzeby wykorzystywania i kontroli krzyżowej informacji finansowych, administracyjnych i dotyczących egzekwowania prawa, do których FIU mają dostęp; oraz d) praktyk i procedur dotyczących stosowania zawieszenia lub wstrzymania zgody na transakcję oraz zawieszenia lub monitorowania rachunku lub stosunków gospodarczych zgodnie z art. 24 i 25 (art.19 ust.10 dyrektywy AML).

Centralny organ nadzorczy

Wprowadzenie nowych przepisów dotyczących zwalczania prania pieniędzy wymaga utworzenia nowego organu – Urzędu ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu (AMLA). Na mocy dyrektywy AML utworzony został Urząd ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu (ang. the Anti-Money Laundering and Countering the Financing of Terrorism Authority”-AMLA), z siedzibą we Frankfurcie. Zgodnie z ust.3 art.1 rozporządzenia AMLA celem Urzędu jest ochrona interesu publicznego, stabilności i integralności systemu finansowego Unii i prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego poprzez:

1. przeciwdziałanie wykorzystywaniu systemu finansowego Unii do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu;
2. przyczynianie się do identyfikacji i oceny ryzyka oraz zagrożeń związanych z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu na rynku wewnętrznym, jak również ryzyka i zagrożeń pochodzących spoza Unii, które mają lub mogą mieć wpływ na rynek wewnętrzny;
3. zapewnienie wysokiej jakości nadzoru w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu na całym rynku wewnętrznym;
4. przyczynianie się do konwergencji praktyk nadzorczych w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu na całym rynku wewnętrznym;
5. przyczynianie się do harmonizacji praktyk w zakresie wykrywania przez jednostki analityki finansowej podejrzanych przepływów środków pieniężnych lub podejrzanej działalności;
6. wspieranie i koordynowanie wymiany informacji między jednostkami analityki finansowej oraz między jednostkami analityki finansowej a innymi właściwymi organami.

Sankcje

W dyrektywie wprowadzono przepisy umożliwiające podmiotom sprawującym nadzór nakładanie okresowych kar administracyjnych. Jak wynika z motywów dyrektywy AML terminowe przestrzeganie przez podmioty zobowiązane zastosowanych wobec nich środków administracyjnych ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia odpowiedniego i spójnego poziomu ochrony przed praniem pieniędzy, jego przestępstwami źródłowymi i finansowaniem terroryzmu na całym rynku wewnętrznym. Dlatego też podmioty sprawujące nadzór uzyskały kompetencje  do nakładania tzw. kar okresowych, począwszy od terminu wyznaczonego na przywrócenie zgodności z prawem, w tym z mocą wsteczną, gdy decyzja o nałożeniu okresowej kary pieniężnej zostanie podjęta na późniejszym etapie. Natomiast przy obliczaniu kwot okresowych kar pieniężnych podmioty sprawujące nadzór powinny brać pod uwagę całkowity obrót podmiotu zobowiązanego oraz rodzaj i wagę naruszenia lub niedociągnięcia, których dotyczy środek nadzorczy, aby zapewnić jego skuteczność i proporcjonalność (motyw 106 dyrektywy AML). Poinformowanie o nakładanych karach i środkach administracyjnych ma kluczowe znaczenie w ramach swobody świadczenia usług. Dlatego też opublikowanie kary pieniężnej lub środka administracyjnego za naruszenie przepisów rozporządzenia (UE) 2024/1624 może mieć silny skutek odstraszający od ponownego popełnienia naruszenia (art.58 dyrektywy). Pełni też funkcję informacyjną dla innych podmiotów o ryzykach prania pieniędzy i finansowania terroryzmu wiążących się z podmiotem zobowiązanym, na który nałożono kary, zanim nawiążą one z nim stosunki gospodarcze (motyw 109 dyrektywy AML).

Limity dużych płatności gotówkowych za towary lub usługi

W rozporządzeniu AML ustanowiono ogólnounijny limit dużych płatności gotówkowych za towary lub usługi. Zgodnie z art.80 tego rozporządzenia osoby prowadzące handel towarami lub świadczące usługi mogą przyjmować lub dokonywać płatności w środkach pieniężnych wyłącznie do kwoty 10 000 EUR lub równowartości tej kwoty w walucie krajowej lub obcej, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja czy kilka operacji, które wydają się być ze sobą powiązane. Państwa członkowskie mogą przyjąć niższe limity po konsultacji z Europejskim Bankiem Centralnym. Jeżeli w państwach członkowskich istnieją już limity niższe od powyższego limitu to nadal obowiązują, ale Państwa członkowskie powiadamiają Komisję o tych limitach do dnia 10 października 2024 r.(ust.3 art.80). Wskazane limity nie znajdują zastosowania do płatności pomiędzy osobami fizycznymi, które nie działają w ramach swoich obowiązków zawodowych oraz płatności lub depozytów dokonywanych w lokalach instytucji kredytowych, dostawców pieniądza elektronicznego (zdefiniowanych w art. 2 pkt 3 dyrektywy 2009/110/WE i dostawców usług płatniczych zdefiniowanych w art. 4 pkt 11 dyrektywy (UE) 2015/2366).

Wejście w życie

Państwa członkowskie zostały zobowiązane do przyjęcia przepisów niezbędnych do wykonania dyrektywy AML do dnia 10 lipca 2027 r. Natomiast przepisy dyrektywy dotyczące uzasadnionego dostępu do rejestru beneficjentów rzeczywistych do dnia 10 lipca 2026 r., pojedynczego  punktu dostępu do informacji o nieruchomościach do dnia 10 lipca 2029 r.

Natomiast  zmiany w dyrektywie 2015/849 wprowadzone przez dyrektywę AML do dnia 10 lipca 2025 r. Rozporządzenie AML jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich i będzie stosowane od 10 lipca 2027 r., z wyjątkiem podmiotów zobowiązanych, o których mowa w art. 3 pkt 3 lit. n) i o), do których stosuje się ono od dnia 10 lipca 2029 r.

Małgorzata Sieradzka

adwokat, profesor na Uczelni Łazarskiego w Warszawie, Kierownik Katedry Prawa Gospodarczego Publicznego; specjalizuje  się w prawie gospodarczym, prawie konkurencji, prawie zamówień publicznych oraz  prawie budowlanym.