Znak towarowy gwarancyjny – czym się odróżnia i jakie są korzyści z jego używania?

Znak towarowy gwarancyjny, w przeciwieństwie do indywidualnego znaku towarowego, nie identyfikuje towarów ze względu na ich komercyjne pochodzenie, tyko ze względu na posiadanie szczególnej cechy gwarantowanej przez uprawnionego do znaku.

Uprawniony do znaku towarowego gwarancyjnego nie może go używać. Jego zadaniem jest nadzór i kontrola towarów i usług innych przedsiębiorców używających znaku, czy spełniają warunki określone w regulaminie używania znaku towarowego gwarancyjnego.

Znak towarowy gwarancyjny pełni funkcje opisową w stosunku do oznaczonych towarów, równocześnie identyfikując uprawnionego, jako gwaranta deklarowanych właściwości towarów ze znakiem.

Podstawa prawna

Znak towarowy gwarancyjny, jako szczególna forma normatywna, został wprowadzony do Prawa własności przemysłowej (Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r., dalej „Ustawa”),w drodze implementacji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Radcy (UE) 2015/2436 z dnia 16 grudnia 2015 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych. Zgodnie z Dyrektywą ustawy krajowe mogły umożliwić rejestrację znaków gwarancyjnych lub certyfikujących. Obecnie znak towarowy gwarancyjny jest uregulowany w art. 136 (2) i następne Ustawy.  Polska nie wprowadziła znaku certyfikującego, ale jego ochrona w naszym kraju jest możliwa na podstawie rejestracji regionalnej w Unii Europejskiej. Piszę o tym na końcu tego artykułu.

Uprawniony do znaku gwarancyjnego

Prawo ochronne do gwarancyjnego znaku towarowego powstaje na skutek rejestracji
w Urzędzie Patentowym Rzeczpospolitej Polskiej. Ten szczególny znak mogą zastrzec osoby fizyczne i prawne,  instytucje, organy oraz podmioty prawa publicznego. Katalog podmiotów został określony bardzo szeroko, co daje możliwość zastrzeżenia znaku przez zrzeszenia zawodowe, fundacje lub stowarzyszenia, ale również przez gminy, powiaty i województwa.

Jako przykład gwarancyjnego znaku towarowego zastrzeżonego przez województwo, można wskazać znak słowno-graficzny zastrzeżony przez Województwo Małopolskie:

Numer prawa wyłącznego R.224844. Znak została zastrzeżony dla towarów w klasach 5, 29, 30,31,32 i 33 klasyfikacji nicejskiej, czyli dla szerokiej gamy produktów spożywczych, w tym ziół leczniczych, herbat, mięsa i ryb, oraz piwa i innych wyrobów alkoholowych. Prawo do używania ww. znaku jest przywilejem udzielanym podmiotom z obszaru geograficznego województwa małopolskiego, wytwarzającym produkty wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez ministra właściwego do spraw rynków rolnych, o której mowa w ustawie z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji  i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych.

Z kolei Gmina Miasta Toruń, zarejestrowała znak gwarancyjny słowno-graficzny w postaci:

Numer prawa wyłącznego R.320063. Znak przeznaczony dla oznaczania towarów i usług w klasie 9, 16, 35 i 41 klasyfikacji nicejskiej, tj. towarów papierniczych oraz usług wydawniczych i reklamowych. Znak „Made in Toruń” wspiera rozwój toruńskich firm, poprzez promocję dobrych praktyk w biznesie.

Warunkiem uzyskania prawa ochronnego do znaku gwarancyjnego jest nieprowadzenie przez zgłaszającego działalności gospodarczej w zakresie zgłaszanych towarów i usług. Uprawniony nie może używać znaku gwarancyjnego dla własnych towarów ani w celu oznaczenia świadczonych usług. Celem ograniczenia jest zapewnienie neutralności uprawnionego wobec interesów producentów certyfikowanych towarów lub dostawców certyfikowanych usług. Pozwala to na uwiarygodnienie systemu certyfikacji.

Regulamin używania znaku

Obowiązkiem uprawnionego jest prowadzenie procesu certyfikacji towarów i usług. Znak towarowy gwarancyjny przeznaczony jest do odróżniania towarów, które zostały certyfikowane przez uprawnionego, od towarów, które nie są w ten sposób certyfikowane, dlatego uprawniony jest zobowiązany do prowadzenia certyfikacji towarów, w tym w zakresie użytego materiału, sposobu produkcji towarów, ich jakości, precyzji lub innych właściwości.

Certyfikacja to proces oceny i kontroli przez uprawnionego sposobu produkcji i standardów świadczonych usług, pod kątem spełniania określonych norm jakościowych. Uprawniony do znaku prowadzi prywatny system certyfikacji, przy czym jej warunki może określić samodzielnie lub z wykorzystaniem norm publicznych np. norm ustawowych lub ISO. Uprawniony może wydawać certyfikaty, czyli dokumenty potwierdzające zgodność towaru lub usługi z warunkami certyfikacji.

Zasady certyfikacji mają swoje odzwierciedlenie w regulaminie używania znaku, który określa podstawowe zasady używania znaku towarowego gwarancyjnego. Minimalny zakres regulacji regulaminowej określa Ustawa. Regulamin jest obowiązkowym załącznikiem do wniosku o udzielenie prawa ochronnego, a jego treść weryfikuje Urząd Patentowy Rzeczpospolitej Polskiej.

Minimalna ustawowa treść regulaminu obejmuje zasady używania znaku ujęte w formie jasnej i precyzyjnej. Dotyczą one:

1) wskazania osób uprawnionych do używania znaku;

2) właściwości, które mają być certyfikowane znakiem, i sposób badania tych właściwości;

3) sposób nadzorowania używania znaku;

4) zasady używania znaku, w tym skutki naruszenia postanowień regulaminu.

Urząd Patentowy Rzeczpospolitej Polskiej bada czy regulamin używania znaku gwarancyjnego nie jest sprzeczny z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami. Niezgodny z dobrymi obyczajami będzie regulamin, który wprowadza normy dyskryminujące przedsiębiorców lub naruszające zasady uczciwej konkurencji.

Regulamin znaku gwarancyjnego określa sam zgłaszający; wskazuje on warunki, jakie musi spełnić producent lub jego towary. Uprawniony nie może odmówić korzystania ze znaku gwarancyjnego przedsiębiorcy, którego towary spełniają wymagania regulaminu, chyba że istnieją ważne powody odmowy.

Z powyższego wynika, że uprawniony ustala zasady certyfikacji oraz kontroluje ich przestrzeganie jako podmiot neutralny wobec producentów towarów.

Używanie znaku gwarancyjnego

Możliwość używania znaku gwarancyjnego uzyskują podmioty – najczęściej przedsiębiorcy, których towary lub usługi spełniają kryteria określone w regulaminie. Regulamin określa również sposób, w jaki uprawniony udziela zgody na korzystanie ze znaku, ponieważ samo spełnienie wymagań regulaminu nie przekłada się automatycznie na uprawnienie do używania znaku.

Przedsiębiorca, którego towary spełniają wymogi regulaminu, i który jest zainteresowany używaniem znaku gwarancyjnego, powinien w pierwszej kolejności przystąpić
do procesu certyfikacji. Po uzyskaniu certyfikatu może uzyskać licencję do używania znaku, która może wiązać się obowiązkiem uiszczenia opłaty licencyjnej na rzecz uprawnionego. Opłata może pokrywać koszty certyfikacji lub promocji przedsiębiorców i ich towarów oznaczonych znakiem gwarancyjnym.

Uzyskanie ww. licencji oznacza, że przedsiębiorca będzie mógł umieszczać na swoich towarach dwa znaki towarowe tj. przysługujący mu bezpośrednio znak towarowy indywidualny oraz dodatkowo znak towarowy gwarancyjny. Pierwszy znak odróżnia towary ze względu na ich pochodzenie komercyjne od tego przedsiębiorcy, drugi odróżnia towary ze względu na posiadaną i potwierdzoną certyfikatem właściwość.

System certyfikacji znaku gwarancyjnego jest całkowicie dobrowolny. Każdy przedsiębiorca ma prawo i obowiązek informowania o cechach i właściwościach oferowanych towarów, o ile nie wprowadza w błąd co do posiadania certyfikatu. Uprawniony do znaku towarowego gwarancyjnego, nie może zabraniać innym producentom wskazywania w sposób opisowy właściwości ich towarów, chyba że stosowane przez tych przedsiębiorców opisy (w tym opisowe symbole graficzne) są podobne do znaku towarowego gwarancyjnego, w sposób wywołujący konfuzję wśród klientów, że dany towar jest certyfikowany.

Jakie korzyści daje znak towarowy gwarancyjny?

Korzyści związane ze znakiem towarowym gwarancyjnym można rozpatrywać z punktu widzenia uprawnionego, przedsiębiorców używających znak oraz klientów.

Zastrzeżenie znaku towarowego gwarancyjnego pozwala uprawnionemu realizować cele związane z promocją jakościowych standardów w produkcji i w handlu, w tym wartości etycznych czy ekologicznych.  Szczególne znaczenie ma możliwość promocji oraz wsparcia przedsiębiorców lokalnych lub stosujących tradycyjne metody produkcji.

Doskonałym przykładem realizacji ww. celów jest zastrzeżony na rzecz Cechu Cukierników i Piekarzy w Poznaniu gwarancyjny znak słowny „Poznański Rogal Marciński” (nr prawa wyłącznego R.208190), zastrzeżony dla wyrobów cukierniczych z klasy 30 klasyfikacji nicejskiej. Znak służy oznaczaniu ciastek wypiekanych lokalnie według tradycyjnych receptur i metod oraz pozwala na ich odróżnienie od wyrobów wytwarzanych z ich pominięciem. Tym samym Cech promuje kultywowanie regionalnych tradycji cukierniczych.

Przedsiębiorca korzystający ze znaku gwarancyjnego uzyskuje możliwość informowania klientów o właściwościach swoich towarów, za pomocą symbolu o ustalonej renomie lub szeroko rozpoznawalnego. Używanie znaku gwarancyjnego pozwala na uwiarygodnienie określonych cech towarów poprzez certyfikat uprawnionego. Znak gwarancyjny będzie miał szczególne znaczenie promocyjne dla producentów nowych marek, którym certyfikacja pozwala na pozyskanie zaufania klientów. Równocześnie producent może umieścić swój znak towarowy przy znaku towarowym gwarancyjnym tworząc pozytywną asocjację między tymi znakami.

Jako przykład takiego znaku wskazuje znak słowno-graficzny, zastrzeżony na rzecz Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji S.A. w Warszawie, dla towarów i usług z klasy 1, 2, 3, 4, 5, 16, 42 klasyfikacji nicejskiej (w tym dla kosmetyków i reklamy):

Ten znak informuje, że kosmetyk nie powoduje (w odniesieniu do wcześniej ustalonego akceptowanego poziomu) negatywnych skutków dla środowiska oraz spełnia ustalone kryteria dotyczące ochrony zdrowia, środowiska i efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych w trakcie całego cyklu życia wyrobu. Pozwala producentom kosmetyków na informowanie o towarze w sposób szybki, ponieważ za pomocą jednego symbolu przekazywana jest skomplikowana treść o warunkach systemu certyfikacji.

Dla klienta znak towarowy gwarancyjny jest potwierdzeniem, że niezależnie od tego kto jest producentem, towar nim oznaczony będzie posiadał certyfikowaną właściwość. Innymi słowy za posiadanie szczególnych cech towarów odpowiadają dwa podmioty – przedsiębiorca (producent) oraz uprawniony do znaku gwarancyjnego. Zazwyczaj certyfikowane właściwości towarów będą kluczowe dla klientów, nierzadko decydując o wyborze danego towaru spośród innych niecertyfikowanych towarów tego samego rodzaju. Równocześnie klient nie musi czytać długich instrukcji i opisów towarów, wystarczy, że raz zapozna się raz z warunkami certyfikacji, żeby następnie kierować się łatwym do zapamiętania znakiem przy wyborach konsumenckich.

Oznaczenie pochodzenia towarów

Znak towarowy gwarancyjny może służyć zapewnieniu o szczególnych cechach towarów wynikających z ich pochodzenia geograficznego. Dlatego znak towarowy gwarancyjny może składać się  wyłącznie z elementów, które w obrocie handlowym służą do wskazania pochodzenia geograficznego towarów.

Oznaczenia geograficzne to oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju, które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Oznaczenia geograficzne są odrębną kategorią praw podmiotowych, uregulowaną w art. 174 i następnych Ustawy.

Prawo ochronne do znaku gwarancyjnego, który zawiera oznaczenie geograficzne, nie stanowi przeszkody dla posługiwania się tym oznaczeniem przez innych przedsiębiorców, o ile używanie jest zgodnie z uczciwymi praktykami rynkowymi. Ponieważ znak towarowy gwarancyjny nie może wprowadzać w błąd, to w przypadku zastrzeżenia w tej funkcji elementu wskazującego na pochodzenie geograficzne, Urząd Patentowy RP sprawdzi
w regulaminie używania znaku, czy wskazanie pochodzenia jest prawdziwe.

Co uniemożliwia rejestracje znaku gwarancyjnego?

Zgodnie z Ustawą prawo ochronne do znaku gwarancyjnego nie zostanie udzielone, jeżeli:

1. zaistnieją bezwzględne przeszkody rejestracji znaku towarowego, wspólne dla wszystkich kategorii znaków, z zastrzeżeniem, że znak towarowy gwarancyjny może się składać w całości z elementów mogących służyć do wskazywania pochodzenia towaru;
2. zgłaszający prowadzi działalność gospodarczą w zakresie certyfikowanych towarów;
3. do zgłoszenia znaku gwarancyjnego nie został załączony regulamin używania znaku;
4. regulamin używania znaku nie posiada minimalnego określonego przez Ustawę zakresu regulacji;
5. regulamin używania znaku jest sporządzony w sposób niejasny lub nieprecyzyjny;
6. regulamin używania znaku jest sprzeczny z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami;
7. istnieje ryzyko wprowadzenia odbiorców w błąd co do charakteru lub znaczenia znaku, w szczególności jeżeli może on być uznany za oznaczenie inne niż znak towarowy gwarancyjny.

Wygaśnięcie prawa ochronnego do znaku towarowego gwarancyjnego

Prawo ochronne do znaku towarowego gwarancyjnego jest udzielane na okres 10 lat i podlega przedłużeniu na kolejne 10-letnie okresy. Brak przedłużenia ochrony powoduje wygaśnięcie prawa z upływem 10-letniego okresu.

Spośród pozostałych ogólnych przesłanek ustawowych wygaśnięcia prawa ochronnego do znaku towarowego, omówię te, które wykazują odrębności w zakresie dotyczącym prawa ochronnego do znaku gwarancyjnego.

Unieważnieniu podlega znak towarowy nieużywany przez okres 5 lat od rejestracji.
W przypadku znaku gwarancyjnego oznacza to sytuację, w której brak w ogóle przedsiębiorców, którzy spełniają standardy certyfikacji lub nie są oni zupełnie zainteresowani jej uzyskaniem. Zatem znak gwarancyjny nie odpowiada na żadne potrzeby rynku.

Prawo ochronne do znaku towarowego może ulec wygaśnięciu w drodze zrzeczenia się prawa przez uprawnionego. Zgodnie z art. 168 Ustawy zrzeczenie się prawa ochronnego przez uprawnionego następuje przez Urzędem Patentowym RP za zgodą osób, którym służą na nim prawa. Uważam, że w przypadku znaku gwarancyjnego będzie wymagana zgoda przedsiębiorców, którzy na podstawie regulaminu używają znak. Czyli analogicznie jak w przypadku znaków towarowych indywidulanych wymagana jest zgoda licencjobiorców.

Z uwagi na realizację przez znak gwarancyjny funkcji opisowych, uprawniony powinien podejmować działania związane z ochroną znaku przed utratą znamion odróżniających, która jest jednym z powodów unieważnienia prawa. Jako utratę znamion odróżniających rozumiem sytuację, będącą skutkiem działań lub zaniedbań uprawnionego, w której znak towarowy stał się zwyczajowym oznaczeniem określającym rodzaj towaru, jego jakość, ilość, cenę, przeznaczenie, sposób, czasu lub miejsce wytworzenia, skład, funkcję lub przydatność, stosowanym w obrocie dla towarów, dla których był zarejestrowany.  Uprawniony jest odpowiedzialny za to, że znak pozostanie symbolem certyfikacji i nie przekształci się w symbol określonej cechy jako takiej.

Podstawą wygaśnięcia prawa ochronnego do znaku gwarancyjnego jest brak reakcji uprawnionego na używanie znaku niezgodnie z regulaminem. W tym znaczeniu regulamin nie tylko nakłada na przedsiębiorców obowiązek przestrzegania określonych standardów, ale stanowi źródło zobowiązania uprawnionego do wykonywania nadzoru i kontroli ich przestrzegania. Jeżeli uprawniony nie prowadzi badań certyfikowanych towarów, nie nadzoruje sposobu używania znaku lub nie egzekwuje sankcji wobec przedsiębiorców naruszających jego zasady, naraża się na ryzyko utraty prawa ochronnego. Przestrzeganie regulaminu używania znaku jest warunkiem realizacji funkcji gwarancyjnej. W celu utrzymania prawa ochronnego uprawniony musi w sposób rzetelny informować
o charakterze tego oznaczenia. Generalnie znak towarowy musi być używany w sposób rzetelny tj.  nie może wprowadzać odbiorców w błąd co do swojego znaczenia i funkcji. Powyższe przesłanki wygaśnięcia prawa zostały sformułowane w celu ochrony klienteli, przed wprowadzeniem w błąd co do posiadania certyfikowanych cech lub znaczenia znaku.

Wygaśnięcie prawa może być również sankcją za wprowadzenie do regulaminu zmian, które pozbawiają go minimalnego ustawowego zakresu regulacji lub są niezgodne z pozostałymi wymaganiami. Jeżeli zmiana regulaminu polega np. na przyznaniu uprawnionemu prawa do używania znaku, to będzie podstawą wydania przez Urząd Patentowy RP decyzji o wygaśnięciu prawa. Przed wydaniem ww. decyzji uprawniony ma jeszcze szansę na kolejną zmianę regulaminu, w celu przywrócenia zgodności z przepisami.

Certyfikujący znak UE a znak towarowy gwarancyjny

Na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej można zastrzec certyfikujący znak towarowy Unii Europejskiej. Szczegółowe przepisy zawiera art. 83 i następne Rozporządzenia.

Funkcje i zasady udzielania prawa ochronnego do znaku certyfikującego co do istoty pokrywają się z tymi, które opisałam przy znaku gwarancyjnym. Najważniejsza różnica to wyłączenie możliwości certyfikacji towarów i usług ze względu na pochodzenie geograficzne. Jako różnicę formalną można wskazać możliwość złożenia regulaminu używania znaku w terminie 2 miesięcy od daty zgłoszenia.

Na uwagę zasługuje szczególny przepis dotyczący dochodzenia roszczeń związanych z naruszeniem prawa ochronnego do znaku certyfikującego. Na podstawie art. 90 Rozporządzenia uprawnionemu przysługuje nie tylko legitymacja czynna do występowania przeciwko naruszeniom prawa ochronnego, ale dodatkowo prawo domagania się, w imieniu przedsiębiorców uprawnionych do używania znaku, odszkodowania za szkody przez nich poniesione w wyniku nieuprawnionego używania tego znaku. Polska regulacja nie wprowadza tego typu możliwości dla uprawnionego.

Oczywistą różnicą między porównywanymi znakami jest obszar ochrony. Znak gwarancyjny będzie obowiązywał na terytorium Polski, kiedy uprawniony do znaku certyfikującego uzyskuje monopol używania znaku certyfikującego na obszarze całej Unii Europejskiej, w tym oczywiście Polski.

Przekłada się to na różnice w wysokości opłat administracyjnych. Kiedy za 10-letni okres ochrony w Polce (dla jednej klasy towarów lub usług klasyfikacji nicejskiej) zgłaszający zapłaci 890,00 zł (wraz z publikacją znaku), to w Unii Europejskiej będzie to kwota 1500,00 EURO.

Podsumowanie

Znak towarowy gwarancyjny to idealny  instrument do promocji i reklamy podwyższonych standardów jakości w obrocie gospodarczym. Realizuje cele związane z ochroną tradycji oraz wspieraniem lokalnej przedsiębiorczości. Jest to również instrument dostępny dla szerokiego grona podmiotów: od osób fizycznych do różnego rodzaju organizacji i zrzeszeń. Znak gwarancyjny jest atrakcyjny dla przedsiębiorców, chcących wyróżnić się jakością oferowanych towarów i usług. Powinien być przedmiotem szczególnego zainteresowania producentów, którzy wprowadzają na rynek nowe towary produkowane lokalnie, ekologicznie lub w sposób tradycyjny. Znak towarowy gwarancyjny chroni interesy klientów poprzez realizację funkcji certyfikacji jakości. Finalnie znak towarowy gwarancyjny buduje zaufanie w stosunkach handlowych i gospodarczych.  

Elżbieta Figat-Michalak

radca prawny, specjalistka z zakresu prawa własności intelektualnej; Prowadzi Kancelarię Idea Legal; posiada doświadczenie w negocjowaniu umów oraz prowadzeniu spraw sądowych dotyczących prawa autorskiego i prawa ochronnego do znaków towarowych.