Wzornictwo w Unii Europejskiej – jakie zmiany wprowadza nowy pakiet legislacyjny?

18 listopada 2024 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej został opublikowany nowy pakiet legislacyjny, który zawiera nowe Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2024/2822 w sprawie wzoru UE zmieniające Rozporządzenie Rady (WE) nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych i uchylające rozporządzenie Komisji (WE) nr 2246/2002 w sprawie opłat oraz nowej Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2024/2823 w sprawie prawnej ochrony wzorów, ustanawiającej minimalne standardy dla krajowych przepisów dotyczących wzorów we wszystkich 27 państwach członkowskich UE.

Wejście w życie nowych przepisów

Nowe Rozporządzenie UE w sprawie wzorów zacznie obowiązywać od 1 maja 2025 r., kiedy to wejdą w życie pierwsze zmiany systemu ochrony wzorów przemysłowych w Unii Europejskiej (Faza I). Kolejna część zmian, które wymagają wdrożenia, wejdą w życie 1 lipca 2026 r. (Faza II).

Nowa Dyrektywa w sprawie wzorów przemysłowych weszła w życie 9 grudnia 2024 roku. Państwa członkowskie UE są zobowiązane do jej implementacji do 9 grudnia 2027 r. 

Od dnia 1 maja 2025 r. będzie także stosowane Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2025/73 z dnia 17 stycznia 2025 r. zmieniające  Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2245/2002 z dnia 21 października 2002 r. wykonujące rozporządzenie Rady (WE)nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych.

Ta długo oczekiwana zmiana wyznacza nowe ramy ochrony wzorów na poziomie UE i w państwach członkowskich UE.

Jakie są cele reformy?

Cele wprowadzonych zmian są następujące:

• potrzeba zmodernizowania systemów ochrony wzorów przemysłowych w Unii oraz zwiększenia atrakcyjności ochrony wzorów przemysłowych dla poszczególnych twórców i przedsiębiorstw, zwłaszcza małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP);
• harmonizacja przepisów prawa i praktyk dotyczących krajowych wzorów i dostosowanie ich w odpowiednim stopniu do systemu ochrony unijnych wzorów przemysłowych; chodzi o to, aby stworzyć – w miarę możliwości – jednakowe warunki rejestracji i ochrony wzorów przemysłowych w całej Unii;
• uproszczenie systemu oraz zwiększenie jego dostępności i efektywności, a także zmodernizowanie ram regulacyjnych w świetle rozwoju nowych technologii na rynku,
• zapewnienie większej interoperacyjności systemów ochrony wzorów w UE,
• zapewnienie sprawnego, skutecznego i efektywnego funkcjonowania systemu ochrony wzorów przemysłowych.

Reforma legislacyjna UE w zakresie wzorów koncentruje się więc na dostosowaniu przepisów prawa do realiów gospodarczych i wyzwań cyfrowej ery, globalizacji rynku, jak też rozwijających się technologii.

Nowe nazewnictwo

W kwestii stosowanego nazewnictwa warto zauważyć, że:

• dotychczasowy termin „wzory wspólnotowe” zastąpi termin: „unijne wzory przemysłowe”;
• termin „sąd w sprawach wzorów wspólnotowych” zastępuje się terminem: „sąd do spraw unijnych wzorów przemysłowych”.

Symbol Ⓓ

Z kolei nowe oznaczenie w postaci symbolu Ⓓ ma informować o fakcie objęcia danego produktu ochroną jako unijny wzór przemysłowy. Takiej informacji o wzorze przemysłowym może towarzyszyć numer rejestracji wzoru przemysłowego lub hiperłącze do wpisu wzoru przemysłowego w rejestrze.

Zmiana ta daje narzędzie wspomagające akcje reklamowe i podnosi wartość marketingową produktu chronionego wzorem przemysłowym. Pomaga także w zapobieganiu i zwalczaniu naruszeń praw do wzorów przemysłowych.

Rozszerzenie definicji wzoru i produktu

Zgodnie z art. 3 nowego Rozporządzenia stosuje się następujące definicje:

1) wzór przemysłowy oznacza postać całego produktu lub części produktu wynikającą z cech, w szczególności linii, konturów, kolorów, kształtu, faktury lub materiałów samego produktu lub jego dekoracji, włączając w to ruch, przechodzenie lub jakikolwiek inny rodzaj animacji tych cech;

2) produkt oznacza każdy przedmiot przemysłowy lub rękodzielniczy inny niż programy komputerowe, niezależnie od tego, czy jest on zawarty w przedmiocie materialnym, czy też materializuje się w formie niefizycznej, w tym:

a) opakowanie, zestawy artykułów, przestrzenne rozmieszczenie elementów mających tworzyć środowisko wewnętrzne lub zewnętrzne oraz części przeznaczone do złożenia produktu złożonego;

b) prace lub symbole graficzne, logo, powierzchniowe motywy zdobnicze, kroje pisma typograficznego oraz graficzne interfejsy użytkownika;

3) produkt złożony oznacza produkt składający się z wielu części, które mogą być zastępowane, co umożliwia rozłożenie i ponowne złożenie tego produktu.

Zatem definicję wzoru przemysłowego poszerzono o animację rozumianą jako stopniową zmianę cech(y) wzoru, z zachowaniem lub bez zachowania ich tożsamości. Animacja obejmuje zarówno ruch, jak i przejście, przemiany wzoru (ang. transition). Ochroną obejmiemy więc ruch, przejścia, animacje oraz projekty widoczne jedynie na ekranach lub w środowiskach wirtualnych, takich jak metaverse.

Z kolei w definicji „produktu” uwzględniono przedmioty niefizyczne. Nowe przepisy uwzględniają więc ochronę zarówno wzorów ucieleśnionych w przedmiocie fizycznym, jak i te, które materializują się w formie niefizycznej, uwzględniając tym samym wzory cyfrowe, które nie muszą mieć fizycznej postaci.

Ponadto w definicji produktu zawarto zmienione i poszerzone przykłady chronionych produktów. Ustawowa definicja obejmuje teraz wyraźnie zestawy artykułów, przestrzenne układy elementów, które pojawiają się np. w projektach wnętrz, a także utwory graficzne lub symbole, logo, wzory powierzchni i graficzne interfejsy użytkownika oraz części przeznaczone do złożenia w złożony produkt.

Celem tych zmian jest dostosowanie systemu ochrony wzorów do nowoczesnych technologii i umożliwienie ochrony nowych form twórczości, które mają coraz większe znaczenie w realiach rynkowych. Tym samym nowe, rozszerzone definicje „wzoru przemysłowego” i „produktu” pozwalają objąć zróżnicowaną gamę wzorów i zapewnić ich dostosowanie do postępu technologicznego, oferując jednocześnie większą pewność prawną i przejrzystość w zakresie ochrony wzorów.

Co stanowi przedmiot ochrony unijnego wzoru?

Zgodnie z brzmieniem artykułu 18a) zmienionego Rozporządzenia, ochronie podlegają te cechy postaci zarejestrowanego unijnego wzoru przemysłowego, które są przedstawione w widoczny sposób w zgłoszeniu wzoru przemysłowego do rejestracji.

Oznacza to, że ochronie podlegają te cechy wyglądu unijnego wzoru, które są widoczne we wniosku o rejestrację. Jednakże cechy wzoru danego produktu nie muszą pozostawać widoczne przez cały czas użytkowania produktu, aby kwalifikować się do ochrony wzoru. Tym samym zniesiono wymóg widoczności unijnego wzoru przemysłowego. Wyjątek od tej zasady dotyczy części składowych złożonego produktu, które muszą pozostać widoczne podczas normalnego użytkowania produktu (np. zderzak samochodu).

Zakres prawa wyłącznego do unijnego wzoru przemysłowego

W art. 19 nowego Rozporządzenia wskazano zakres uprawnień wynikający z posiadania zarejestrowanego unijnego wzoru przemysłowego. Uprawnionemu przyznaje się wyłączne prawo do używania unijnego wzoru i uniemożliwiania używania go osobom trzecim bez jego zgody. Właściciel unijnego wzoru może w szczególności zakazać podejmowania przez osoby trzecie następujących czynności:

1) wytwarzanie, oferowanie, wprowadzanie do obrotu lub używanie produktu, w którym wzór przemysłowy jest zawarty lub zastosowany;

2) przywóz lub wywóz produktu,

3) składowanie produktu

W tym przepisie wprowadzono także nowe sposoby korzystania ze wzoru stanowiące naruszenie, polegające na:

• tworzeniu,
• pobieraniu,
• kopiowaniu oraz
• udostępnianiu lub rozpowszechnianiu innym osobom wszelkich nośników lub oprogramowania komputerowego, na których utrwalony jest wzór w celu umożliwienia wykonania produktu.

To nowe uprawnienie dla właściciela unijnego wzoru przemysłowego jest szczególnie istotne w kontekście wykonywania kopii wzoru przy użyciu technologii druku 3D.  W tym przypadku właściciel będzie mógł podejmować działania przeciwko takim działaniom.

Właścicielowi zarejestrowanego unijnego wzoru przemysłowego – podobnie jak w przypadku znaków towarowych – przysługuje prawo, aby zapobiegać tranzytowi podrobionych produktów przez terytorium UE, które nie są dopuszczone do swobodnego obrotu w Unii, gdy dany wzór przemysłowy jest w ten sam sposób zawarty lub zastosowany w tych produktach lub gdy danego wzoru przemysłowego nie da się odróżnić pod względem istotnych cech od takich produktów, a właścicielowi prawa nie zostało udzielone zezwolenie.

Prawa przyznane przez wzór unijny zostały ściślej powiązane z prawami przyznanymi przez unijne i krajowe znaki towarowe, ułatwiając organom egzekwującym prawo ocenę, czy prawo własności intelektualnej zostało naruszone.

Ograniczenie praw z rejestracji unijnego wzoru przemysłowego

Ograniczenia treści prawa z rejestracji zostały zawarte w Artykule 20 nowego Rozporządzenia, zgodnie  z którym praw z unijnego wzoru przemysłowego nie wykonuje się w odniesieniu do:

1) działań podejmowanych w celach prywatnych i niehandlowych;

2) działań podejmowanych w celach doświadczalnych;

3) działań polegających na odtwarzaniu w celu cytowania lub nauczania;

4) sprzętu na statkach i statkach powietrznych zarejestrowanych w państwie trzecim, które czasowo znajdują się na terytorium Unii;

5) przywozu do Unii części zamiennych i wyposażenia na potrzeby napraw statków i statków powietrznych;

6) wykonywania napraw na statkach i statkach powietrznych.

Ograniczenia te stosuje się wyłącznie w przypadku, gdy powyższe działania są zgodne z praktykami uczciwego handlu i nie utrudniają nadmiernie zwykłego wykorzystywania wzoru przemysłowego.

W przepisie tym przewidziano dwa nowe ograniczenia praw wyłącznych. Wprowadzono rozszerzenie katalogu dozwolonych form wykorzystania wzorów przemysłowych, które nie stanowią naruszenia praw ich właścicieli. Są to:

• działania podejmowane w celu wskazania, że dany produkt jest produktem konkretnego właściciela prawa do wzoru przemysłowego, lub w celu odniesienia się do danego produktu jako do produktu konkretnego właściciela prawa do wzoru przemysłowego;
• działania podejmowane na potrzeby komentarza, krytyki lub parodii.

Pierwszym dozwolonym działaniem jest użycie referencyjne i możliwość wykorzystania wzoru w reklamie porównawczej, przy czym konieczne jest wskazanie źródła pochodzenia produktu, w którym wzór przemysłowy jest zawarty lub zastosowany.

Wyklucza się także zapobieganie działaniom podejmowanym w celu identyfikacji lub odniesienia się do produktu jako produktu posiadacza prawa do wzoru. Ma to na celu umożliwienie interoperacyjności produktów.

Drugim dozwolonym działaniem jest podjęcie działań w celu komentowania, krytykowania lub parodiowania co ma na celu ochronę prawa do wolności słowa.

Aby podlegać klauzulom ograniczającym, działania muszą być zgodne z uczciwymi praktykami handlowymi i nie powinny nadmiernie naruszać normalnego korzystania ze wzoru.

Dozwolone jest również wykorzystanie zarejestrowanego unijnego wzoru przemysłowego przez osoby trzecie w celu ekspresji artystycznej, o ile jest to zgodne z uczciwymi praktykami w przemyśle i handlu.

Zmiany w postępowaniu rejestrowym

W zakresie postępowania rejestrowego  wprowadzono następujące zmiany:

• zgłoszenia unijnych wzorów nie mogą być już dokonywane za pośrednictwem urzędów krajowych;

Z uwagi na fakt, iż coraz mniej zgłoszeń było składanych za pośrednictwem urzędów krajowych, zniesiono tę możliwość. Oznacza to, że zgłoszenia trzeba będzie dokonywać wyłącznie bezpośrednio w EUIPO.

• opłata za zgłoszenie staje się wymogiem przyznania daty zgłoszenia;

Opłaty za zgłoszenie mogą być uiszczane w ciągu miesiąca od dokonania zgłoszenia, a nie muszą być uiszczane wraz ze zgłoszeniem.

• zniesiono możliwość przedkładania próbek wzoru (ang. specimen);
• zniesiono wymóg jedności klas.

Jednym z ułatwień przewidzianych w nowym Rozporządzeniu jest umożliwienie dokonywania zbiorowych zgłoszeń unijnych wzorów przemysłowych do rejestracji, zezwalając zgłaszającym na ujmowanie wzorów przemysłowych w jednym zgłoszeniu bez konieczności spełnienia warunku przewidującego, że wszystkie produkty, w których wzory przemysłowe mają być zawarte lub zastosowane, należą do tej samej klasy międzynarodowej klasyfikacji wzorów przemysłowych (czyli klasyfikacji lokarneńskiej).

Oznacza, że będzie można w ramach jednego zgłoszenia wskazać wzory należące do różnych klas Locarno, bez ograniczania się do produktów tego samego rodzaju, czyli w jednym podaniu możemy wskazać, np. stoły, stoły bilardowe (06.03), uchwyty (08.06), symbole graficzne (32.00). Jednocześnie wprowadzono limit 50 wzorów w ramach jednego zgłoszenia zbiorowego.

Zmiana ta wynika z dużego zainteresowania zgłaszaniem wzorów w różnych klasach Locarno i jednoczesnym korzystaniem ze zniżki w opłatach za zgłoszenia zbiorcze. Zmianie uległa struktura opłat za dokonanie zgłoszenia zbiorczego. Zniesiono drugą obniżkę za wskazanie jedenastego wzoru i kolejnych.

Jak wygląda nowy system opłat?

Nowy system opłat prezentuje się następująco:

• ujednolicono opłaty za rejestrację i publikację w jedną opłatę za zgłoszenie – 350 euro;
• w zgłoszeniach zbiorowych wprowadzono jedną, stałą opłatę za każdy dodatkowy wzór w kwocie 125 euro, znosząc tym samym dotychczasową zniżkę za 11 i kolejne wzory;
• wzrosły stawki opłat za przedłużenie unijnych wzorów.

Zwiększeniu uległy opłaty za przedłużenie ochrony oraz wprowadzono nową opłatę za kontynuację postępowania i zmianę zarejestrowanego unijnego wzoru. Z drugiej strony, w nowej strukturze opłat obniżono opłatę za wniosek o unieważnienie i wniesienia odwołania.

Ponadto zniesiono opłaty za:

• opóźnienie w uiszczeniu opłaty rejestracyjnej lub opłaty za odroczenie publikacji;
• rejestrację i rejestrację przeniesienia;
• unieważnienie rejestracji licencji lub innego prawa; za
• wgląd do akt;
• przekazanie informacji zawartych w aktach;
• wydanie uwierzytelnionych i nieuwierzytelnionych kopii.

Zmiany w sposobie obliczania podstawowego okresu ważności unijnych wzorów

Zgodnie z nowym Rozporządzeniem, zmianie ulega sposób obliczania podstawowego okresu ważności wzorów unijnych. Zostało to ujednolicone z okresem ważności unijnych znaków towarowych. Art. 50 d) ust. 6 stanowi, że „przedłużenie staje się skuteczne od dnia następującego po dniu, w którym wygasa istniejąca rejestracja. Przedłużenie wpisuje się do rejestru” (a więc nie jak dotychczas w ostatnim dniu miesiąca, w którym kończy się ochrona). Ważność wzoru unijnego można więc będzie przedłużyć na sześć miesięcy przed dniem wygaśnięcia rejestracji, a w przypadku zastosowania dopłaty (25% opłaty za przedłużenie) w okresie kolejnych sześciu miesięcy następujących po wygaśnięciu rejestracji.

Od 1 maja 2025r. opłaty za kolejne okresy przedłużenia będą wynosić:

• za pierwszy okres przedłużenia – 150 EUR za każdy wzór przemysłowy;
• za drugi okres przedłużenia – 250 EUR za każdy wzór przemysłowy;
• za trzeci okres przedłużenia – 400 EUR za każdy wzór przemysłowy;
• za czwarty okres przedłużenia – 700 EUR za każdy wzór przemysłowy.

Model ten zakłada, że w rejestrze pozostaną tylko te wzory, które są wykorzystywane na rynku, poprzez stopniowe zwiększanie kolejnych opłat za drugie, trzecie i czwarte odnowienie.

Podsumowując – reformę wzornictwa należy ocenić pozytywnie. Dzięki zniesieniu wymogu jedności klas zgłaszający będą mogli wskazywać w zbiorowym zgłoszeniu różne rodzaje wzorów przemysłowych co pozwoli na obniżenie kosztów zgłoszenia. Istotne jest także dostosowanie przepisów do postępu technologicznego i wprowadzenie nowych uprawnień zakazowych w przypadku odtwarzania wzoru techniką 3D. Ponadto z punktu widzenia reklamy i promocji pomocnym narzędziem jest wprowadzenie symbolu informującego o przyznanym prawie. Dobrymi zmianami są również modyfikacje w zakresie opłat, a zwłaszcza likwidacja opłaty za przeniesienie praw do wzoru. Z kolei podniesienie opłat za przedłużenie ochrony wzorów ma na celu skłonienie uprawnionych do rozwagi i decyzji aby utrzymywać ochronę na wzory, które rzeczywiście funkcjonują na rynku.

Alicja Kicińska-Fujawa

współzałożycielka i partnerka kancelarii FGGH IP; radczyni prawna, krajowa i europejska rzeczniczka patentowa, pełnomocniczka przed Jednolitym Sądem Patentowym; prowadzi webinary, szkolenia z zakresu praw własności intelektualnej; od ponad 20 lat reprezentuje przedsiębiorców w postępowaniach zgłoszeniowych, a także spornych przed Urzędem Patentowym RP, Urzędem Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej oraz Światową Organizacją Własności Intelektualnej