Najważniejsze trendy technologiczne według NATO – Science & Technology Trends Report 2025–2045

Opublikowany w kwietniu br. raport Science & Technology Trends Report 2025–2045 przedstawia sześć głównych makro trendów naukowo-technologicznych, które według ekspertów będą w znaczący sposób wpływać na strategiczny krajobraz NATO oraz oddziaływać na rozwój i ewolucję tzw. powstających i przełomowych technologii (emerging and disruptive technologies – EDT).

Raport zawiera analizy przedstawiające czynniki umożliwiające rozwój makro trendów, które według przewidywań ekspertów będą definiować rozwój naukowo-technologiczny na przestrzeni najbliższych dwóch dekad (lata 2025-2045). Dla każdego z trendów przewidywane są różne ramy czasowe oraz różnorodne potencjalne skutki ich rozwoju. Wpływy trendów i nowych technologii mogą być odczuwane w różnych obszarach, w tym makroekonomicznym, geopolitycznym i społecznym, a także w zakresie polityk naukowo-technicznych oraz potencjalnych reakcji rządów i społeczeństw. Celem publikacji jest również próba zrozumienia wpływu nauki i technologii na podejmowane decyzje polityczne, zdolności obronne, operacje wojskowe i działalność organizacji. Raport przedstawia także potencjalne wyzwania, które mogą pojawić się w najbliższych 20 latach w związku z rozwojem i wdrażaniem innowacji.

Opracowany materiał skierowany jest do różnych odbiorców, w tym kierownictwa wyższego szczebla i środowiska naukowo-technicznego.  

Oprócz sześciu makro trendów, raport przedstawia również cztery zagadnienia przekrojowe, które zostały zidentyfikowane jako mające szczególnie istotny wpływ na opisywane trendy i ogólnie na dalszy rozwój naukowo-technologiczny. Do tych zagadnień zaliczono: kwestionowanie międzynarodowego porządku opartego na zasadach (Challenged Rules-based International Order – RBIO), zmiany klimatyczne, globalne partnerstwa i zwiększoną rolę sektora prywatnego.

Ważną kwestią poruszoną w publikacji, która nie została zaliczona do zagadnień przekrojowych, jest zapewnienie bezpieczeństwa prowadzonych badań przy jednoczesnym promowaniu współpracy naukowej. Temat ten dotyczy zwłaszcza rozwiązań mających potencjalne zastosowania w zakresie obronności i bezpieczeństwa. Ochrona badań rozumiana jest jako zabezpieczanie ich przed niepożądanym dostępem lub wpływem, a także szpiegostwem ze strony państw lub podmiotów niepaństwowych. Celem ochrony badań jest zapewnienie bezpieczeństwa narodowego oraz osiągnięcie lub utrzymanie przewagi technologicznej.

Makro trendy

Pierwszym z trendów przedstawionych w raporcie są zmieniające się obszary konkurencji. Postęp technologiczny będzie kształtował i zmieniał charakter rywalizacji w ramach nasilającej się globalnej konkurencji, a także tworzył nowe obszary działań strategicznych np. cyberprzestrzeń, przestrzeń kosmiczną, informacyjną i wojnę hybrydową. Spodziewane jest również zwiększone wzajemne oddziaływanie pomiędzy rozwojem technologii a sytuacją geopolityczną – nowe technologie będą wpływać na kształt konkurencji międzynarodowej, a zmiany w sytuacji geopolitycznej będą bodźcem do dalszego rozwoju naukowo-technologicznego. Przewidywane jest również, że strategia przymusu ekonomicznego (np. przerywanie łańcuchów dostaw krytycznych zasobów) będzie coraz powszechniej wykorzystywana w ramach wojny hybrydowej, a także zwiększy się znaczenie cyberprzestrzeni i przestrzeni kosmicznej w przyszłych konfliktach. Rozwój AI natomiast może mieć poważne skutki w zakresie metod używanych do zapobiegania i prowadzenia konfliktów, które w pewnym stopniu już są widoczne w obecnych działaniach wojennych. Wyzwaniem na które zwraca uwagę raport jest również to, że innowacje (także w dziedzinie obronności) powstają głównie w sektorze prywatnym. Potencjalnie daje to wybranym jednostkom związanym z firmami tego sektora duży wpływ na kształtowanie przyszłych działań w zakresie konkurencji strategicznej. Wszystkie te czynniki postawią przed członkami NATO nowe wyzwania i konieczność podejmowania wyborów strategicznych, od których będzie zależeć przyszłe środowisko działania.

Kolejnym trendem opisanym w raporcie jest wyścig o przewagę w dziedzinach sztucznej inteligencji i technologii kwantowych. Według przewidywań ekspertów konkurencja pomiędzy głównymi graczami w zakresie tych technologii będzie coraz bardziej zacięta, a ich wdrożenie wpłynie na wiele różnych gałęzi gospodarki (co już jest zauważalne w przypadku AI). Głównym długoterminowym wyzwaniem w zakresie rozwoju obu technologii będzie znalezienie, wyszkolenie i zatrzymanie utalentowanych pracowników. Oprócz odpowiednio wyszkolonej kadry innymi niezbędnymi zasobami potrzebnym do dalszego rozwoju technologii są: duże zbiory danych odpowiedniej jakości, możliwość ich przechowywania i rozpowszechniania, dostęp do energii elektrycznej oraz do materiałów potrzebnych do produkcji infrastruktury fizycznej. Eksperci przewidują, że w związku z potencjalnym problemami w dostępie do zasobów oraz bardzo dużej konkurencji w zakresie innowacji konieczne stanie się nawiązywanie współpracy pomiędzy różnymi podmiotami. Po pierwsze bardzo ważna będzie współpraca pomiędzy sektorem prywatnym a państwem. Jak zauważają eksperci, to prywatne firmy napędzają rozwój innowacji, dlatego też utrzymywanie dobrych relacji na linii firmy-administracja publiczna będzie konieczne w celu utrzymania konkurencyjności w zakresie technologii AI i kwantów. Po drugie, ważne stanie się nawiązywanie współpracy międzynarodowej pomiędzy państwami o podobnych politykach i strategiach rozwoju, w celu dzielenia się i wspólnego korzystania z wiedzy i zasobów.

Trzecim trendem wskazanym w publikacji jest rewolucja biotechnologiczna, obejmująca swym zakresem zarówno nowe materiały, jak i technologie usprawniające działanie organizmów (w tym ludzi). Eksperci przewidują, że w najbliższych 20 latach dziedzina ta będzie napędzać kolejny cykl technologiczny oraz mieć przełomowy wpływ zarówno na społeczeństwo, jak i w wojskowości. Rozwój biologii syntetycznej spowoduje konieczność stworzenia nowych regulacji oraz szczególne skupienie się na kwestiach bezpieczeństwa technologii. Choć rozwój biotechnologii niesie ze sobą wiele potencjalnych korzyści, w zakresie m.in. opieki zdrowotnej, rolnictwa, energetyki czy ochrony środowiska, nieodpowiedzialne wykorzystanie tego typu rozwiązań może być szczególnie niebezpieczne. Ewentualne szkodliwe wykorzystanie produktów biotechnologicznych wymaga zastanowienia się nad kwestiami etycznymi, potencjalnym konsekwencjami (takim jak łatwiejszy dostęp do broni biologicznej i chemicznej czy wykorzystanie inżynierii genetycznej w wojskowości) oraz sposobami zabezpieczenia prowadzonych badań i gromadzonych biodanych, a także koniecznymi regulacjami prawnymi.

Następnym z przewidywanych makro trendów jest zróżnicowanie w dostępie do zasobów. Rozwój nowych technologii wymaga dostępu do określonych zasobów, takich jak np. pierwiastki ziem rzadkich czy energia elektryczna, bez których rozwój technologiczny jest bardzo utrudniony (lub wręcz niemożliwy). Poziom dostępu państw i organizacji do zasobów zależy od różnorodnych czynników, takich jak m.in. sytuacja geopolityczna i ekonomiczna, bezpieczeństwo energetyczne czy zmiany klimatu. Według przewidywań ekspertów przepaść w dostępie do zasobów i wynikające z niej nierówności (np. związane z utrudnionym dostępem do nowych technologii w krajach mniej uprzywilejowanych) będą zaostrzać już istniejące napięcia i potencjalnie wywoływać nowe konflikty. Rozwój technologii może zarówno pogłębiać przepaść w dostępie do zasobów, jak i tworzyć nowe możliwości niwelowania powstających nierówności, np. poprzez opracowywanie bardziej energooszczędnych rozwiązań lub nowych, łatwiej dostępnych materiałów. Zróżnicowany dostęp do technologii będzie miał również wpływ na ewentualne pogłębianie lub zmniejszanie nierówności  w zakresie zarobków, poziomu bogactwa czy dostępu do władzy. Przewidywane są również zmiany na rynku pracy – dostęp do zasobów i technologii oraz zmiany klimatyczne mogą wpłynąć na sposób wykonywania zadań, wydajność pracy, poziom zarobków, powstawanie i likwidację miejsc pracy czy też konieczność nabywania nowych kwalifikacji. Przewidywany jest również wzrost technonacjonalizmu – przywódcy państw postrzegają możliwości technologiczne jako coraz ważniejszą i bardziej integralną część polityki gospodarczej, społecznej i bezpieczeństwa narodowego. Dlatego też eksperci NATO zwracają uwagę na konieczność zwiększania odporności i bezpieczeństwa gospodarki, wzmacnianie łańcuchów dostaw, rozbudowę rozwiązań gospodarki cyrkularnej, a także na wagę nawiązywania globalnych partnerstw m.in. w celu współdzielenia wiedzy i zasobów.

Przedostatnim trendem przeanalizowanym w publikacji jest postępujący spadek zaufania publicznego. Rozwój technologii coraz bardziej obniża poziom zaufania do nauki, instytucji i rządów. Kluczowe znaczenie w powstrzymywaniu tego procesu w najbliższych 20 latach będą mieć takie działania jak: strategiczna komunikacja, suwerenność cyfrowa, godne zaufania rozwiązania naukowo-techniczne i podnoszenie poziomu edukacji technologicznej. Jednym z głównych zagrożeń w tym zakresie jest sztuczna inteligencja i jej potencjał do masowego generowania fałszywych treści i dezinformacji, które coraz trudniej odróżnić od prawdziwych informacji. AI już teraz wykorzystywane jest w zakłócaniu przebiegu wyborów czy tworzeniu i rozprzestrzenianiu treści propagandowych. Coraz łatwiejszy dostęp do narzędzi AI i szybkość tworzenia fałszywych treści stają się poważnym utrudnieniem w weryfikowaniu publikowanych informacji. Prowadzi to do dalszego obniżania poziomu zaufania społecznego zarówno do informacji, jak i do osób (również publicznych) czy instytucji, których one dotyczą. Należy również pamiętać, że sztuczna inteligencja nie jest neutralna – modele AI mogą celowo zostać „zainfekowane” przez nieprawdziwe dane w celu manipulowania generowanymi przez nie treściami. Stawia to przez decydentami wyzwania związane z rozpoznawaniem fałszywych treści, odbudowywaniem zaufania społecznego oraz tworzeniem regulacji, które pozwolą na bezpieczne korzystanie z nowych technologii przy jednoczesnym zachowaniu wolności słowa. Według ekspertów ważne jest również prowadzenie edukacji w zakresie umiejętności korzystania z mediów, w tym krytycznego myślenia  i rozpoznawania tzw. fake news.

Szóstym i ostatnim makro trendem przedstawionym w raporcie jest integracja i zależności pomiędzy technologiami. Powstawanie i wdrażanie nowych rozwiązań nie tylko generuje nowe możliwości, ale również powoduje problemy z interoperacyjnością różnych generacji rozwiązań, a nowe technologie nie są dostępne dla wszystkich użytkowników w tym samym stopniu. Dlatego też powstające technologie powinny uwzględniać zagadnienie interoperacyjności już od początku powstawania. Przewidywane jest również, że różnice w dostępie i wykorzystaniu technologii oraz przepisach prawnych je regulujących będą stawać się coraz wyraźniejsze. Eksperci NATO zwracają uwagę na konieczność nawiązywania współpracy gospodarczej pomiędzy sektorem prywatnym a administracją państwową (w tym w zakresie cywilno-wojskowym) w celu integracji i umożliwienia dostępu do nowych technologii obu grupom. Należy jednak  pamiętać, że tzw. technologie podwójnego zastosowania mogą nieść ze sobą zagrożenia w postaci uzależnienia wojska od sektora prywatnego, a także potencjalnej dostępności wykorzystywanych rozwiązań dla wrogich państw i organizacji.

Według przewidywań ekspertów NATO przedstawione trendy będą kształtować strategiczne działania Sojuszu w ciągu najbliższych 2 dekad w wielu różnych obszarach m.in. badań naukowych, wojskowości, podejmowaniu decyzji politycznych czy sposobie działania różnych organizacji. Skutki wykorzystania niektórych technologii, głównie sztucznej inteligencji, widoczne są już teraz. Natomiast oddziaływanie wybranych trendów jest dopiero w początkowych stadiach, a ich potencjalne skutki są w fazie przewidywań. Jednakże liderzy państw i organizacji już teraz powinni rozważać przyszłe scenariusze działania i potencjalne implikacje przedstawionych trendów. Pozwoli to zarówno poszczególnym państwom, jak i całemu Sojuszowi na zachowanie zdolności działania i reagowania w zależności od tego, w jakim kierunku będą rozwijać się technologie i trendy.

Niniejszy artykuł jest streszczeniem opracowanym na podstawie treści raportu „Science & Technology Trends Report 2025–2045”. Całość publikacji dostępna jest do pobrania na stronie Science and Technology Organization (STO).