Technologie krytyczne dla Polski i Unii Europejskiej. Program STEP na rzecz strategicznych innowacji

Wzmocnienie suwerenności technologicznej Europy, ograniczenie zależności od rynków zewnętrznych spoza Unii Europejskiej, zwiększenie odporności na globalne kryzysy oraz ochrona i wzmacnianie łańcuchów wartości w strategicznych obszarach technologicznych – to główne cele inicjatywy STEP, powołanej przez Komisję Europejską. W Polsce, dzięki środkom z programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki, działania z zakresu wsparcia projektów innowacyjnych i inwestycyjnych prowadzą odpowiednio Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.

– W programie STEP mówimy o skali europejskiej – im silniejsza będzie Wspólnota, tym silniejsza będzie Polska. Myśląc w ten sposób, możemy w Unii wytworzyć mocne łańcuchy wartości – od surowców krytycznych, przez tworzenie technologii, komponentów czy maszyn, produkcję części, powiązanie kluczowych usług, składanie urządzeń tu na miejscu, w Europie, po ich globalną sprzedaż. STEP to w praktyce wspólne wykorzystanie potencjału technologicznego naszego kontynentu dla dobra wszystkich jego mieszkańców – wskazał prof. dr hab. inż. Jerzy Małachowski, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.    

Program STEP dąży do wytworzenia technologii krytycznych, czyli takich, które wniosą na rynek wewnętrzny Unii Europejskiej najnowocześniejszy, przełomowy element o znaczącym potencjale gospodarczym lub przyczynią się do ograniczania lub zwalczania strategicznej zależności UE.  

– Wszędzie tam, gdzie występują niedobory technologiczne, odpowiedzią jest nauka. To laboratoria kształtują  projekty dające przewagi. Takie, które mogą przeważyć szalę zwycięstwa w globalnym wyścigu innowacji. Aby jednak tak się stało, technologia musi być wdrożona, niezbędna jest tu zatem rola przemysłu. Dlatego współpraca nauki z biznesem jest kluczem – i to właśnie umożliwia program STEP. Szukamy innowacji w skali europejskiej,
a polskie ośrodki i polskie firmy są gotowe tworzyć takie projekty – powiedział dr inż. Marcin Kulasek, minister nauki i szkolnictwa wyższego.  

– Fundusz Wsparcia Technologii Krytycznych to przełom w myśleniu o innowacjach w Polsce. Jako Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej koordynujemy mechanizm, który łączy środki krajowe i europejskie, by przyspieszyć transformację technologiczną w obszarach kluczowych dla bezpieczeństwa i konkurencyjności. Dzięki temu Polska wzmacnia swoją pozycję jako kraj nowoczesny, zdolny do samodzielnego tworzenia ale przede wszystkim wdrażania innowacji o strategicznym znaczeniu – wskazał Jan Szyszko, sekretarz stanu
w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej.

W kierunku niezależności

W ramach inicjatywy STEP Komisja Europejska wskazała trzy główne sektory technologii krytycznych:

• technologie cyfrowe i innowacje w ramach głębokich technologii,
• czyste i zasobooszczędne technologie, w tym technologie neutralne emisyjnie,
• biotechnologie, w tym produkty lecznicze znajdujące się w unijnym wykazie.

Jaka jest skala zależności strategicznej UE w tych obszarach? Patrząc na technologie cyfrowe, szczególnie półprzewodniki i mikroprocesory, Europa pozostaje w dużym stopniu uzależniona od dostawców z USA i Azji. Ponad 70% światowej produkcji chipów odbywa się w Azji. Równocześnie, aż 92% infrastruktury chmurowej obsługują amerykańskie firmy.
W newralgicznym obszarze sztucznej inteligencji dominują USA i Chiny: Stany Zjednoczone inwestują miliardy dolarów i kontrolują ponad 40% globalnego rynku AI, narzucając tempo rozwoju technologii. Wartość chińskiego rynku AI przekroczyła już 40 miliardów dolarów, a do 2030 roku ma wzrosnąć ponad 3,5-krotnie – do 146 miliardów. To pokazuje, jak ważne jest budowanie własnych, europejskich kompetencji technologicznych – aby uniezależnić się i wzmocnić pozycję Europy na świecie.

– Brak konkurencyjności i gospodarcza zależność to najgorszy scenariusz, któremu musimy zapobiec. Polska kształci świetnych programistów, buduje silne ośrodki naukowe, a dzięki współpracy z naszymi partnerami z Europy możemy to przekuć w sukces. Sztuczna inteligencja, technologie kwantowe, głębokie technologie i automatyzacja – to na te segmenty rynku stawiamy i są one zbieżne z założeniami programu STEP – powiedział dr Krzysztof Gawkowski, wicepremier, minister cyfryzacji.

Bezpieczeństwo energetyczne, leki własnej produkcji   

Do 2028 r. zapotrzebowanie na energię w Europie ma wzrosnąć do 400 GWh, co oznacza gwałtowny wzrost potrzeb w zakresie magazynowania energii. Tymczasem UE produkuje zaledwie 1% surowców potrzebnych do produkcji baterii. Widać tu więc pilną potrzebę budowania europejskiej niezależności surowcowej i technologicznej, zarówno dla bezpieczeństwa energetycznego, jak i konkurencyjności gospodarki.

Podobna sytuacja występuje w sektorze biotechnologii. Unia Europejska pozostaje zależna od zagranicznych łańcuchów dostaw w zakresie wielu składników i produktów niezbędnych dla ekosystemu ochrony zdrowia. Obserwuje się rosnącą koncentrację produkcji substancji czynnych w Azji – szacuje się, że 60–80% pochodzi z Chin i Indii, a 80% importu tych składników trafia do UE z zaledwie pięciu krajów: Chin, USA, Wielkiej Brytanii, Indonezji i Indii.

W biotechnologii przemysłowej i środowiskowej Ameryka Północna miała 37% udziału w globalnym rynku enzymów w 2022 r. i utrzyma dominację do 2032 r. Europa zajmuje drugie miejsce, ale boryka się z niedoborem innowacji i inwestycji w porównaniu do USA i Azji. Przemysł biotechnologiczny w UE jest w dużym stopniu uzależniony od importu m.in. nasion oleistych, miazgi, alg, pośrednich produktów chemicznych, włókien tekstylnych oraz olejów roślinnych i zwierzęcych.

Fundusze Europejskie na ratunek

– Poprzez STEP chcemy pobudzić europejski potencjał innowacyjny i stworzyć warunki do uniezależnienia się od importu technologii. Pamiętajmy jednak, że STEP jest naborem wysokospecjalistycznym. To przestrzeń dla liderów z wizją – wybitnych specjalistów w swoich dziedzinach, którzy potrafią udowodnić, że ich inicjatywy realnie przyczyniają się do zwiększenia konkurencyjności gospodarki krajowej i europejskiej – dodał prof. dr hab. inż. Jerzy Małachowski, dyrektor Narodowego Centrum badań i Rozwoju.

W ramach inicjatywy STEP możliwe jest również finansowanie projektów o charakterze inwestycyjnym, obejmujących m.in. budowę linii produkcyjnych, rozbudowę zakładów czy wdrażanie kontroli jakości – w tym przypadku działania są realizowane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Do 21 października trwają ostatnie nabory STEP realizowane przez PARP, a w 2026 planowane są kolejne.

• STEP – Czyste i zasobooszczędne technologie – Innowacyjne technologie krytyczne
• STEP – Czyste i zasobooszczędne technologie – Strategiczna niezależność UE

– Inicjatywa STEP to nie tylko instrument finansowy – to przemyślana, strategiczna odpowiedź Unii Europejskiej na potrzebę budowy silnej i odpornej gospodarki jutra. Koncentrując się na rozwoju technologii krytycznych i wzmacnianiu łańcuchów wartości
w kluczowych sektorach, STEP wspiera zieloną i cyfrową transformację przemysłu. Program ten otwiera polskim firmom drzwi do aktywnego udziału w budowaniu suwerenności technologicznej Unii i włączania się w europejskie łańcuchy dostaw, zwiększając odporność wspólnoty na globalne kryzysy. PARP aktywnie uczestniczy w realizacji tego celu, oferując przedsiębiorstwom realne wsparcie inwestycyjne w obszarach biotechnologii, technologii cyfrowych oraz technologii czystych i zasobooszczędnych. PARP dysponuje alokacją w wysokości 2,11 mld zł na realizację projektów w ramach inicjatywy STEP. W zakończonych dotychczas naborach złożono łącznie 20 wniosków o dofinansowanie, na łączną kwotę 309,45 mln zł – wskazał Krzysztof Gulda, p.o. prezes PARP.

STEP 2026

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, Instytucja Zarządzająca programem FENG, ogłosiła harmonogram naborów w 2026 roku. Zarówno Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, jak i Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości ponownie będą przyjmować wnioski
o dofinansowanie projektów w dwóch ścieżkach A i B z zakresu biotechnologii, technologii cyfrowych i deep tech oraz czystych i zasobooszczędnych technologii. Zgodnie z zaplanowanym harmonogramem, pierwsze nabory wniosków powinny ruszyć już w kwietniu.