Nowoczesne technologie stanowią ogromny atut w integracji osób z niepełnosprawnościami w procesy zawodowe. Rozwój narzędzi cyfrowych, urządzeń wspomagających oraz dostosowanych rozwiązań technologicznych otwiera nowe możliwości, które jeszcze kilka lat temu byłyby nieosiągalne. Technologie te mogą nie tylko ułatwiać wykonywanie codziennych obowiązków, ale także stwarzać przestrzeń do elastycznej organizacji pracy, dostosowanej do indywidualnych potrzeb i wyzwań, przed którymi stają osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności.

Współczesne wyzwania związane z automatyzacją i robotyzacją, które w niektórych branżach postępują w zawrotnym tempie, zmieniają nie tylko sposób pracy, ale również nasze rozumienie roli człowieka w procesach produkcyjnych i usługowych. Technologie, szczególnie te związane z automatycznymi systemami, maszynami i sztuczną inteligencją, mają potencjał, aby znacząco ułatwić wykonywanie wielu czynności, podnosząc wydajność, precyzyjność i jakość pracy. Równocześnie jednak powodują, że miejsca pracy, w których człowiek ma współpracować z maszynami, stają się coraz bardziej skomplikowane, wymagają nowych umiejętności oraz wypracowania nowych relacji w takim środowisku. Jak nazwać relacje z maszyną – czy to jest relacja społeczna czy technologiczna i jaki ma wpływ na samopoczucie człowieka w tak skonstruowanym miejscu pracy? Od tych rozważań jest już całkiem blisko do lepszego zrozumienia jak może czuć się osoba z niepełnosprawnościami w miejscu pracy, które nie jest do niej dostosowane. W końcu okazuje się, że nowoczesne miejsca pracy, otoczone rozwiniętymi technologiami, mogą być trudne i wymagające dla nas wszystkich. Warto, by refleksja o technologii jako narzędziu wspomagającym człowieka, nie ograniczała się tylko do tych, którzy mają łatwiejszy dostęp do nowoczesnych rozwiązań. W rzeczywistości, w świecie nowych technologii, powinniśmy bardziej niż kiedykolwiek skoncentrować się na włączaniu do społeczeństwa osób z niepełnosprawnościami, które – przy odpowiednim wsparciu – mogą stać się cennym zasobem na rynku pracy.

Rozwój technologii, który intensyfikuje relacje ludzi z systemami informatycznymi, maszynami, robotami, uwypukla kto nadal w tej „grze” pozostaje człowiekiem, a proces automatyzacji staje się nie tylko kwestią technologii, ale także przestrzenią do refleksji nad tym, jak utrzymać ludzką wartość w miejscach pracy. Osoby z niepełnosprawnościami, które bywają często niedoceniane w dyskursie o rynku pracy, mogą stać się naszymi przewodnikami w kierunku bardziej otwartych, wrażliwych i zrównoważonych miejsc pracy, dostosowanych do potrzeb człowieka, w tym człowieka z niepełnosprawnością. Włączając osoby z niepełnosprawnościami do rynku pracy, przyczyniamy się do budowy bardziej zrównoważonego świata pracy, w którym każdy człowiek, niezależnie od własnych ograniczeń, może znaleźć swoje miejsce. Poczucie społecznej i technologicznej odpowiedzialności za to, by wszystkie osoby mogące pracować potrafiły w pełni uczestniczyć w życiu zawodowym i społecznym, w efekcie wzbogaca nas wszystkich o nowe doświadczenia, perspektywy i możliwości.

Na kanwie tych rozważań, w 2024 r. Politechnika Białostocka (Wydział Inżynierii i Zarządzania) oraz Fundacja Platforma Przemysłu Przeszłości podjęły się realizacji projektu badawczego „Perspektywy wdrożenia innowacji społecznych i technologicznych Przemysłu Przyszłości dedykowanych wsparciu zatrudnienia osób niepełnosprawnych w polskich przedsiębiorstwach przetwórstwa przemysłowego”, dofinansowanego ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Projekt był ukierunkowany na identyfikację oraz promocję innowacji społecznych i technologicznych wspierających integrację osób z niepełnosprawnościami w przedsiębiorstwach produkcyjnych w Polsce w kontekście wdrażania technologii Przemysłu Przyszłości. Badanie pozwoliło na opracowanie katalogu dobrych praktyk oraz listy innowacji społecznych i technologicznych o największym potencjale wsparcia zatrudnienia i integracji osób z niepełnosprawnościami.

Projekt wpisał się w promowaną przez Komisję Europejską koncepcję rozwoju Przemysł 5.0, opartą, poza technologiami koncepcji Przemysł 4.0, na trzech filarach: zorientowanie na człowieka, zrównoważony rozwój; budowanie odporności oraz koncepcję rozwoju gospodarek opartą na ESG: środowisko (ang. Environmental), społeczna odpowiedzialność (ang. Social responsibility) i zarządzanie (ang. Governance). Celem ogólnym badania było poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu i w jaki sposób rozwijający się trend wdrażania zaawansowanych rozwiązań technologicznych może wspierać włączenie osób z niepełnosprawnością do tzw. Produkcji 5.0, czyli o wysokim poziomie wykorzystania technologii cyfrowych, odpornej, skoncentrowanej na człowieku i społecznie odpowiedzialnej.

Projekt pozwolił na stworzenie szerokiego obrazu sytuacji obecnej oraz potencjału dla przyszłego wykorzystania innowacji społecznych i technologicznych w ramach programów wspierających zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami w sektorze produkcyjnym.