Łatwe, szybkie i tanie płatności transgraniczne w UE, czyli nowelizacja Rozporządzenia 2012/260 (SEPA) i 2021/1230

W ostatnich latach w Unii Europejskiej obserwujemy dynamiczny rozwój systemów płatności, szczególnie w zakresie płatności natychmiastowych. Aby sprostać tym zmianom oraz zwiększyć efektywność i dostępność usług płatniczych, Unia Europejska znowelizowała Rozporządzenia 2012/260 oraz 2021/1230. Niniejszy artykuł omawia cele wprowadzenia tych nowelizacji, założenia inicjatywy Unii rynków kapitałowych, zobowiązania nałożone na dostawców usług płatniczych oraz implikacje dla przedsiębiorców i konsumentów, zarówno w strefie euro, jak i poza nią.

Cele wprowadzenia nowelizacji

Celem nowelizacji Rozporządzenia 2012/260 (SEPA) oraz 2021/1230 jest przede wszystkim zapewnienie jednolitych zasad dotyczących transgranicznych poleceń przelewu natychmiastowego w euro na poziomie Unii oraz zwiększenie ogólnego wykorzystania poleceń przelewu natychmiastowego. Podstawą prawną wprowadzenia nowelizacji jest art. 114 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej​​, a potrzeba znowelizowania regulacji podyktowana była w szczególności następującymi istotnymi aspektami, które mają zasięg wielopłaszczyznowy.

Po pierwsze, wprowadzenie zmian w Rozporządzeniu było nieodzowne, albowiem istniała potrzeba stworzenia jednolitego obszaru płatności w euro. Chodziło o to, aby umożliwić łatwe, szybkie i tanie płatności transgraniczne w ramach Unii Europejskiej. SEPA ma na celu zharmonizowanie płatności, eliminując różnice między krajowymi systemami płatniczymi, co przyczynia się do zwiększenia konkurencji i innowacji na rynku płatności.

Po drugie, mimo ustanowienia schematu natychmiastowej realizacji poleceń przelewu w Euro przez Europejską Radę ds. Płatności, poziom ich wykorzystania był niski. Tylko powszechne i szybkie wdrożenie takich przelewów mogłoby przynieść pełne korzyści, takie jak zwiększenie efektywności ekonomicznej, zmniejszenie koncentracji na rynku i zwiększenie konkurencji.

Po trzecie, tradycyjne przepisy nie uwzględniały nowej kategorii natychmiastowych poleceń przelewu, które pojawiły się po przyjęciu Rozporządzenia. Konieczne było określenie specjalnych wymogów dla tych transakcji, aby zapewnić prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego.

Po czwarte, wprowadzenie różnych krajowych regulacji dotyczących natychmiastowych przelewów mogło prowadzić do fragmentacji rynku wewnętrznego, co zwiększałoby koszty i utrudniało realizację transgranicznych przelewów natychmiastowych. Stąd narosła potrzeba ustanowienia jednolitych zasad.

Co istotne, natychmiastowe polecenia przelewu mają być przetwarzane przez całą dobę w czasie rzeczywistym, co wymagało zmian w definicjach i przepisach dotyczących systemów płatności. Podkreślić należy, że znaczna część dostawców usług płatniczych w UE nie oferowała natychmiastowych poleceń przelewu. Rozporządzenie miało na celu zobowiązanie wszystkich dostawców do oferowania takich usług, co jest kluczowe dla dalszej integracji rynku i zapewnienia korzyści dla użytkowników.

Nowelizacja Rozporządzenia SEPA ma więc w szczególności na celu:

1. Zwiększenie dostępności i powszechnego wykorzystania natychmiastowych poleceń przelewu w euro, aby zapewnić wszystkim użytkownikom usług płatniczych możliwość korzystania z natychmiastowych przelewów, co ma przynieść korzyści ekonomiczne i zwiększyć efektywność rynków płatniczych.
2. Ujednolicenie zasad i standardów, poprzez ustanowienie wspólnych zasad i wymogów dla przetwarzania natychmiastowych przelewów, aby zapewnić ich płynność, niezawodność i interoperacyjność w całej Unii Europejskiej.
3. Ochronę użytkowników i zgodność z regulacjami, w szczególności zwiększenie ochrony użytkowników przed niezamierzonymi odbiorcami płatności oraz zapewnienie zgodności z unijnymi środkami ograniczającymi, w tym w zakresie zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
4. Redukcję kosztów i barier dla transgranicznych płatności. W tym przypadku Rozporządzenie ma na celu zapewnienie, aby opłaty za natychmiastowe przelewy nie przekraczały opłat za tradycyjne przelewy, co ma na celu zwiększenie atrakcyjności tych usług i uniknięcie sprzeczności wymogów regulacyjnych.
5. Wspieranie innowacji i konkurencji, poprzez tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju nowych produktów płatniczych, w tym mobilnych aplikacji płatniczych, oraz wspieranie wejścia nowych podmiotów na rynek, co ma zwiększyć konkurencję i wybór dla konsumentów. Nowelizacja Rozporządzenia ma na celu zmniejszenie koncentracji rynku usług płatniczych. Dodatkowo aktualizacja regulacji ma uwzględniać najnowsze innowacje i zmiany rynkowe, wspierając rozwój nowych produktów płatniczych.
6. Zapewnienie stabilności i integralności systemów płatniczych, tzn. umożliwienie instytucjom płatniczym i instytucjom pieniądza elektronicznego udziału w systemach płatności, co ma przyczynić się do równych warunków działania i zwiększenia stabilności rynków płatniczych.
7. W aspekcie globalnym jednolitego rynku europejskiego omawiana zmiana dąży do poprawy efektywności ekonomicznej, albowiem szybki przepływ środków finansowych pomiędzy rachunkami bankowymi w różnych krajach UE znacznie zwiększy efektywność gospodarki.

Rozporządzenie ma zatem na celu stworzenie zharmonizowanego, efektywnego i bezpiecznego systemu natychmiastowych płatności w euro, który będzie dostępny dla wszystkich użytkowników w Unii Europejskiej, wspierając jednocześnie innowacje i konkurencję na rynku płatności.

Inicjatywa Unii rynków kapitałowych – założenia i realizacja

Unia rynków kapitałowych (CMU) to inicjatywa Unii Europejskiej, mająca na celu stworzenie jednolitego rynku kapitałowego w całej UE. Projekt ten ma na celu umożliwienie swobodnego przepływu inwestycji i oszczędności między państwami członkowskimi, przynosząc korzyści obywatelom, firmom i inwestorom. Innymi słowy, inicjatywa Unii rynków kapitałowych dąży do realizacji zintegrowanego i bardziej efektywnego rynku kapitałowego w UE. Realizacja tych założeń odbywa się głównie poprzez legislacyjne środki, w tym nowelizacje rozporządzeń dotyczących płatności natychmiastowych, które są integralną częścią CMU​​.

Kluczowe założenia tej inicjatywy obejmują:

1. Ułatwienie dostępu do finansowania dla przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, co ma sprzyjać ich rozwojowi i konkurencyjności.
2. Zwiększenie inwestycji transgranicznych poprzez eliminację barier i harmonizację regulacji finansowych.
3. Wzmocnienie stabilności finansowej dzięki lepszej dywersyfikacji ryzyka i poprawie funkcjonowania rynków kapitałowych.

Historia i rozwój

Działania na rzecz stworzenia jednolitego rynku kapitałowego rozpoczęły się już z podpisaniem traktatu rzymskiego w 1957 r. Znaczący postęp nastąpił w latach 90. i w pierwszej dekadzie XXI wieku. W 1992 r. traktat z Maastricht uznał swobodny przepływ kapitału za jedną z czterech podstawowych swobód jednolitego rynku. Po kryzysie finansowym z 2011 r. Komisja Europejska zaprezentowała w 2015 r. pierwszy plan działania na rzecz unii rynków kapitałowych, a w 2020r. opublikowała nowy plan działania.

Założenia planów działania obejmowały po pierwsze zwiększenie dostępu do finansowania dla europejskich firm, co miało przyczynić się do ekologicznej, cyfrowej, inkluzywnej i odpornej odbudowy gospodarczej. Po drugie, uczynienie UE bezpieczniejszym miejscem do oszczędzania i długoterminowego inwestowania. Po trzecie, celem było połączenie krajowych rynków kapitałowych w jednolity rynek.

W dniu 25 listopada 2021 r. Komisja opublikowała pierwszy pakiet legislacyjny w odpowiedzi na plan działania z 2020 r. (Pakiet 2021), którego kluczowe elementy objęły:

1. Europejski pojedynczy punkt dostępu (ESAP), zapewniający bezpłatny, łatwy dostęp do publicznych informacji o finansach i zrównoważoności unijnych firm i produktów inwestycyjnych.
2. Rozporządzenie o europejskich długoterminowych funduszach inwestycyjnych (EDFI), nowelizujące przepisy, które umożliwiają inwestycje w aktywa długoterminowe.
3. Dyrektywę w sprawie zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (ZAFI), zmierzającą do integracji rynku alternatywnych funduszy inwestycyjnych i zwiększenia ochrony inwestorów.
4. Rozporządzenie i dyrektywę w sprawie rynków instrumentów finansowych (MiFIR i MiFID II), która to nowelizacja wprowadziła system publikacji informacji skonsolidowanych i zakazująca płatności za przepływ zleceń (PFOF).

Następnie ogłoszono tzw. Pakiet 2022, który obejmował:

1. Zmiany w rozporządzeniu o infrastrukturze rynku europejskiego (EMIR), poprzez ulepszenie usług rozliczeniowych, zwiększenie spójności przepisów i nadzoru nad kontrahentami centralnymi.
2. Harmonizację przepisów o niewypłacalności, dążąc do zwiększenia skuteczności i przewidywalności przepisów, szczególnie w kontekście inwestycji transgranicznych.
3. Akt o dopuszczaniu do obrotu giełdowego, mający na celu zwiększenie atrakcyjności rynków kapitałowych UE, zwłaszcza dla MŚP, poprzez zmniejszenie obciążeń administracyjnych i ułatwienie dostępu do finansowania.

W latach 2023 i 2024 Eurogrupa pracowała nad porozumieniem dotyczącym kluczowych priorytetów wzmocnienia i pogłębienia europejskich rynków kapitałowych. Funkcjonujące rynki kapitałowe są kluczowe dla uwolnienia prywatnego kapitału niezbędnego do finansowania inwestycji UE, co ma przynieść korzyści konsumentom, inwestorom i firmom niezależnie od ich lokalizacji.

Inicjatywy te, zarówno legislacyjne, jak i pozalegislacyjne, mają na celu stworzenie zintegrowanego, efektywnego i bezpiecznego systemu rynków kapitałowych w Unii Europejskiej, promując innowacje, konkurencję i stabilność finansową.

Zobowiązania nałożone na dostawców usług płatniczych

Nowelizacje Rozporządzeń 2012/260 oraz 2021/1230 nakładają na dostawców usług płatniczych (PSP) szereg obowiązków, które mają na celu zapewnienie powszechnej dostępności i bezpieczeństwa płatności natychmiastowych. Najważniejsze zobowiązania obejmują:

1. Obowiązek oferowania płatności natychmiastowych - dostawcy usług płatniczych, którzy oferują standardowe polecenia przelewu, muszą również oferować swoim klientom usługi płatności natychmiastowych​​.
2. Zasady dotyczące opłat - nowelizacje wprowadzają ograniczenia w zakresie opłat, jakie mogą być naliczane za realizację płatności natychmiastowych. Opłaty te muszą być proporcjonalne do kosztów ponoszonych przez dostawcę i nie mogą przewyższać opłat za standardowe przelewy​​.
3. Weryfikacja odbiorców - dostawcy są zobowiązani do wprowadzenia mechanizmów weryfikacji odbiorców w celu zapobiegania oszustwom i zapewnienia bezpieczeństwa transakcji​​.

Warto więc przyjrzeć się bliżej obowiązkom, nałożonym na dostawców, albowiem są one dość złożone i wymagają systemowego, stopniowego wprowadzenia zmian na wielu płaszczyznach, w tym: prawnych, proceduralnych, technologicznych.

Dostawcy usług płatniczych, którzy oferują swoim klientom usługi polegające na wykonywaniu i odbieraniu poleceń przelewu, są w myśl Rozporządzenia zobowiązani do zapewnienia swoim klientom możliwości realizacji i odbierania poleceń przelewu natychmiastowego. Muszą oni zagwarantować, że wszystkie rachunki płatnicze zdolne do odbioru tradycyjnych poleceń przelewu będą także zdolne do odbioru poleceń przelewu natychmiastowego przez 24 godziny na dobę, każdego dnia w roku.

Według nowelizacji za moment otrzymania zlecenia płatniczego dotyczącego polecenia przelewu natychmiastowego uznaje się moment jego otrzymania przez dostawcę usług płatniczych płatnika, bez względu na godzinę czy dzień. W przypadku uzgodnienia między płatnikiem a dostawcą, że zlecenie ma być wykonane w określonym momencie, za moment otrzymania zlecenia uznaje się ten uzgodniony moment. W przypadku nieelektronicznego zlecenia za moment otrzymania uznaje się moment wprowadzenia zlecenia do systemu przez dostawcę, natomiast dla zleceń z rachunku denominowanego w innej walucie niż euro – moment przeliczenia na euro.

Dostawcy usług płatniczych muszą zapewnić możliwość składania zleceń dotyczących poleceń przelewu natychmiastowego za pośrednictwem wszystkich dostępnych kanałów płatności. Po otrzymaniu zlecenia, dostawca sprawdza warunki, rezerwuje środki i natychmiast przesyła transakcję do odbiorcy. Dostawca odbiorcy musi udostępnić środki na rachunku odbiorcy w ciągu 10 sekund od otrzymania zlecenia, a data waluty musi być taka sama jak data uznania rachunku. Jeśli transakcja nie zostanie potwierdzona w ciągu 10 sekund, dostawca płatnika musi przywrócić rachunek płatnika do stanu sprzed transakcji i poinformować płatnika.

Dodatkowo, użytkownicy usług płatniczych mogą ustalać limity maksymalnych kwot dla natychmiastowych przelewów, które mogą być zmieniane w dowolnym momencie. Dostawcy usług płatniczych muszą też umożliwić składanie wielu zleceń w formie pakietu, jeśli oferują taką możliwość dla innych rodzajów przelewów.

Należy zwrócić uwagę na to, że w myśl nowelizowanego Rozporządzenia dostawcy usług płatniczych, którzy oferują przelewy natychmiastowe, będą mieli obowiązek sprawdzać, czy ich użytkownicy nie są objęci sankcjami finansowymi. Co to oznacza w praktyce?

Otóż dostawcy muszą sprawdzać, czy ich użytkownicy są na liście osób lub podmiotów objętych sankcjami finansowymi (czyli zakazem dostępu do środków finansowych). Ta weryfikacja powinna być przeprowadzana natychmiast po wprowadzeniu nowych sankcji lub zmian w istniejących sankcjach oraz co najmniej raz dziennie. Podczas realizacji przelewów natychmiastowych, dostawcy nie muszą ponownie sprawdzać, czy płatnik lub odbiorca są objęci sankcjami, jeśli już przeprowadzili wcześniejszą weryfikację. Dostawcy usług nadal jednak muszą stosować się do innych środków ograniczających, jak przepisy dotyczące prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Wymagania te muszą być spełnione najpóźniej od 9 stycznia 2025 roku.

Podsumowując, dostawcy przelewów natychmiastowych będą mieli obowiązek codziennego sprawdzania swoich użytkowników pod kątem sankcji finansowych, ale podczas samego przelewu nie muszą tego robić ponownie, pod warunkiem że już wcześniej przeprowadzili wymaganą weryfikację.

Implikacje dla przedsiębiorców i konsumentów – kwoty, opłaty i realizacja płatności

Wprowadzenie płatności natychmiastowych niesie ze sobą liczne korzyści dla przedsiębiorców i konsumentów:

1. Szybkość transakcji, albowiem przelewy natychmiastowe pozwalają na realizację płatności w czasie rzeczywistym, co znacznie przyspiesza obrót gotówkowy i zarządzanie płynnością finansową.
2. Niższe koszty transakcji, bowiem dzięki regulacjom dotyczącym opłat, koszty związane z realizacją płatności natychmiastowych są ograniczone, co sprzyja oszczędnościom dla użytkowników​​.
3. Zwiększone bezpieczeństwo, gdyż wprowadzane mechanizmy weryfikacji odbiorców oraz inne środki zabezpieczające zmniejszają ryzyko oszustw i błędów w transakcjach​​.

W rozporządzeniu (UE) nr 260/2012 wprowadzono kilka istotnych zmian, mianowicie:

1. Wprowadzono definicję „polecenia przelewu natychmiastowego”, które oznacza polecenie przelewu realizowane natychmiast, dostępne 24 godziny na dobę i każdego dnia kalendarzowego.
2. Zdefiniowano „kanał inicjowania płatności” jako metodę, urządzenie lub procedurę, które umożliwiają płatnikom składanie zleceń płatniczych. Obejmuje to takie metody jak bankowość internetowa, aplikacje bankowości mobilnej, bankomaty oraz inne sposoby dostępne w placówkach dostawców usług płatniczych.
3. Definicja „nazwa odbiorcy” została sprecyzowana: dla osoby fizycznej oznacza imię i nazwisko, a dla osoby prawnej – nazwę handlową lub prawną.
4. Wprowadzono termin „ukierunkowane finansowe środki ograniczające”, który oznacza zamrożenie aktywów nałożone na osoby fizyczne lub prawne, organy lub podmioty, lub zakaz udostępniania im środków finansowych lub zasobów gospodarczych na podstawie środków ograniczających przyjętych zgodnie z art. 215 TFUE.
5. Dodano również definicję „identyfikatora podmiotu prawnego” (LEI), który jest unikalnym alfanumerycznym kodem referencyjnym nadanym podmiotowi prawnemu, opartym na normie ISO 17442.

Zmieniono też definicję samego „rachunku płatniczego”, aby była zgodna z przepisem art. 4 pkt 12 dyrektywy (UE) 2015/2366. W świetle tego przepisu oznacza on „rachunek prowadzony w imieniu co najmniej jednego użytkownika usług płatniczych, wykorzystywany do wykonywania transakcji płatniczych”. Nastąpiła modyfikacja definicji „systemu płatności detalicznych”. Teraz oznacza on system płatności, który nie jest systemem płatności wysokokwotowych, i którego głównym celem jest przetwarzanie, rozliczanie lub rozrachunek poleceń przelewu lub poleceń zapłaty dotyczących głównie niewielkich kwot.

Te zmiany mają na celu dostosowanie przepisów do współczesnych realiów oraz ułatwienie realizacji płatności natychmiastowych, co powinno przyczynić się do zwiększenia efektywności i bezpieczeństwa transakcji finansowych w Unii Europejskiej.

Płatności w strefie Euro i poza strefą Euro

Nowelizacje mają również znaczenie dla państw członkowskich, których walutą nie jest euro. Wprowadzone regulacje przewidują możliwość stosowania zasad równoważnych do krajowych poleceń przelewu natychmiastowego realizowanych w ich własnej walucie. Oznacza to, że państwa spoza strefy euro mogą wdrożyć analogiczne mechanizmy płatności natychmiastowych, co przyczyni się do harmonizacji systemów płatności w całej Unii Europejskiej​​.

Użytkownicy będą mogli mogą ustalić limity maksymalnej kwoty dla poleceń przelewu natychmiastowego, które mogą być zmieniane w dowolnym momencie. Jeśli zlecenie przekroczy ustalony limit, dostawca płatności nie wykonuje transakcji i informuje użytkownika o możliwości zmiany limitu.

Dostawcy będą zobowiązani umożliwić składanie wielu zleceń w formie pakietu, bez stosowania limitów niższych niż dla innych poleceń przelewu. W państwach strefy euro dostawcy będą musieli oferować usługi odbierania poleceń przelewu natychmiastowego od 9 stycznia 2025 r., a wykonywania tych poleceń od 9 października 2025 r. W państwach spoza strefy euro terminy te są odpowiednio późniejsze – 9 stycznia 2027 r. i 9 lipca 2027 r. Wyjątek stanowią instytucje pieniądza elektronicznego i instytucje płatnicze, które muszą oferować obie usługi od 9 kwietnia 2027 r.

Jeśli dostawca usług płatniczych działa w kraju, którego walutą nie jest euro, może on, po uzyskaniu specjalnego zezwolenia od odpowiednich organów, być zwolniony z obowiązku oferowania natychmiastowych poleceń przelewu w euro powyżej pewnego limitu transakcji. Limit ten, ustalany przez organy nadzoru, nie może być niższy niż 25 000 EUR. Zezwolenie to jest udzielane na rok, z możliwością przedłużenia o kolejne roczne okresy, po ponownej ocenie dostępności płynności w euro.

W rozporządzeniu (UE) 2021/1230 wprowadzono dwie główne zmiany. Po pierwsze, dodano ustęp 5, który stanowi, że jeśli w wyniku zastosowania przepisów z innego rozporządzenia (UE) nr 260/2012 dostawca usług płatniczych w kraju spoza strefy euro musiałby nałożyć niższą opłatę za transgraniczny przelew natychmiastowy w euro niż wymagana w ustępie 1 artykułu 3, to ten przepis nie ma zastosowania.

W praktyce oznacza to, że dostawcy usług płatniczych w krajach spoza strefy euro mogą nakładać opłaty zgodnie z przepisami, które nie są sprzeczne z wyżej wspomnianym rozporządzeniem.

Po drugie, nastąpiła zmiana w artykule 6 ust. 2 - nowe brzmienie tego przepisu pozwala dostawcom usług płatniczych na nakładanie dodatkowych opłat, jeśli użytkownik nie poda numeru IBAN (Międzynarodowego Numeru Rachunku Bankowego) oraz, jeśli to konieczne, odpowiedniego kodu BIC (Bank Identifier Code) przy zlecaniu płatności transgranicznej. Wskazano jednak, że opłaty te muszą być odpowiednie i proporcjonalne do kosztów związanych z realizacją płatności i muszą być uzgadniane między dostawcą a użytkownikiem. Ponadto, dostawca usług płatniczych winien poinformować użytkownika o wysokości tych dodatkowych opłat przed zawarciem umowy.

Zmiany te mają na celu usprawnienie realizacji płatności transgranicznych oraz zapewnienie, że opłaty są jasno określone i uzgadniane z użytkownikami usług płatniczych.

Podsumowanie

Nowelizacje Rozporządzenia 2012/260 (SEPA) oraz 2021/1230 stanowią ważny krok w kierunku modernizacji i unifikacji systemów płatności w Unii Europejskiej. Wprowadzone zmiany mają na celu zwiększenie dostępności, szybkości i bezpieczeństwa płatności natychmiastowych, co przyniesie korzyści zarówno przedsiębiorcom, jak i konsumentom. Poprzez harmonizację regulacji i wprowadzenie jednolitych zasad, nowelizacje te wspierają także inicjatywę Unii rynków kapitałowych, dążąc do stworzenia bardziej zintegrowanego i efektywnego rynku finansowego w UE.

---

Podstawy prawne wykorzystane w artykule pochodzą z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/886​​.

Małgorzata Krzyżowska

Adwokat

Aliant® Małgorzata Krzyżowska Międzynarodowa Kancelaria Prawna w Poznaniu.

Partner Aliant an International Law Firm z siedzibą w Zurichu.