Unijne standardy dla baterii: bezpieczeństwo, recykling i zrównoważony rozwój

W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny wzrost popularności urządzeń zasilanych energią elektryczną. Elektronika codziennego użytku – od smartfonów, poprzez laptopy, aż po mobilne narzędzia przemysłowe – mają swoje źródło zasilania w bateriach i akumulatorach. Co więcej rosnące znaczenie e-mobilności sprawia, że sektor motoryzacyjny stopniowo odchodzi od tradycyjnych silników spalinowych na rzecz pojazdów elektrycznych, których sercem są wysoko zaawansowane i pojemne baterie.

Niestety, wzrost liczby i znaczenia baterii w gospodarce rodzi też nowe wyzwania środowiskowe. Produkcja, dystrybucja, a przede wszystkim utylizacja zużytych ogniw stanowią istotne obciążenie dla środowiska naturalnego. Problem ten dotyczy zarówno surowców wykorzystywanych w bateriach, jak i emisji, które powstają podczas ich produkcji i przetwarzania.

W odpowiedzi na te zjawiska Unia Europejska konsekwentnie wdraża idee wpisane w Europejski Zielony Ład (ang. European Green Deal), czyli szeroko zakrojony program, który zakłada zrównoważone gospodarowanie zasobami i redukcję śladu węglowego we wszystkich sektorach gospodarki. Jednym z elementów tej strategii jest ustanowienie nowych, ambitnych celów oraz wprowadzenie spójnych i proekologicznych regulacji dotyczących baterii. Właśnie w tym kontekście pojawia się nowe Rozporządzenie 2023/1542 w sprawie baterii i zużytych baterii, zmieniające dyrektywę 2008/98/WE i rozporządzenie (UE) 2019/1020 oraz uchylające dyrektywę 2006/66/WE (dalej: Rozporządzenie), które dąży do wdrożenia innowacyjnych mechanizmów sprzyjających gospodarce obiegu zamkniętego i poprawie jakości środowiska naturalnego w całej Unii.

Powody wprowadzenia nowego Rozporządzenia

Nowe Rozporządzenie stanowi istotny element realizacji Europejskiego Zielonego Ładu. Główną motywacją do jego uchwalenia jest dążenie do budowania trwałej, innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki o obiegu zamkniętym. Według Komisji Europejskiej przejście od paliw kopalnych do rozwiązań opartych na elektromobilności oraz zrównoważonej infrastrukturze energetycznej wymaga jednoczesnego zapewnienia, by same baterie – kluczowy komponent pojazdów elektrycznych i wielu urządzeń zasilanych elektrycznie – były pozyskiwane, produkowane i wykorzystywane w sposób efektywny pod kątem środowiskowym i społecznym.

Dynamika rosnącego rynku baterii, zwłaszcza w sektorze transportu elektrycznego oraz lekkich środków transportu (rowery i skutery elektryczne), sprawia, że baterie stają się nie tylko produktem powszechnego użytku, lecz także surowcem strategicznym. Z jednej strony umożliwiają rozwój zielonej mobilności i magazynowania czystej energii, z drugiej – ich produkcja, a później utylizacja stanowią wyzwanie środowiskowe. Strategiczne znaczenie baterii dla gospodarki UE, a także chęć uniknięcia barier handlowych oraz rozdrobnienia przepisów w poszczególnych państwach członkowskich, skutkują koniecznością kompleksowej, ujednoliconej regulacji na szczeblu unijnym.

Z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia ludzi kluczowe jest także zminimalizowanie użycia niebezpiecznych substancji używanych w produkcji baterii. Rozporządzenie wpisuje się w długofalowy cel redukcji śladu węglowego, ochrony zasobów surowcowych i przeciwdziałania nadmiernej eksploatacji minerałów o krytycznym znaczeniu. Z tego powodu przepisy koncentrują się nie tylko na nowo wprowadzanych do obrotu bateriach, ale także na odpowiedzialnym postępowaniu z odpadami i zużytymi ogniwami.

Zakres i kluczowe obszary regulacji
Rozporządzenie obejmuje swoim zakresem wszystkie kategorie baterii, niezależnie od ich przeznaczenia, składu chemicznego, czy tego, czy są sprzedawane jako samodzielne produkty czy jako element urządzeń. Dotyczy zarówno baterii przenośnych, przemysłowych, do lekkich środków transportu (LMT), jak i do pojazdów elektrycznych (EV) oraz akumulatorów samochodowych.

Istotną nowością jest wyraźne rozróżnienie poszczególnych kategorii baterii oraz ustanowienie szczegółowych wymogów względem ich wydajności, trwałości i bezpieczeństwa. Rozporządzenie przewiduje między innymi:

• Minimalne progi wydajności i trwałości: Baterie mają być projektowane w sposób zoptymalizowany, by służyły dłużej i zachowywały parametry użytkowe przez jak najdłuższy okres[1].
• Bezpieczeństwo i informacja dla użytkownika: Baterie i urządzenia, w których są umieszczane, powinny zapewniać bezpieczne i łatwe usunięcie oraz wymianę baterii, a na etykietach i w paszportach produktów znaleźć się mają przejrzyste informacje o zawartości materiałów, śladzie węglowym oraz zasadach prawidłowego postępowania z odpadami.
• Ograniczenia stosowania substancji niebezpiecznych: Rozporządzenie nawiązuje do unijnych przepisów dotyczących chemikaliów (REACH), wprowadzając dodatkowe ograniczenia dla metali ciężkich oraz regulując kwestię substancji potencjalnie niebezpiecznych[2].
• Ślad węglowy oraz recykling surowców: Ustalane są cele dotyczące minimalnej zawartości materiałów z recyklingu w nowych bateriach. Ma to skłonić do rozwijania infrastruktury recyklingowej, ograniczenia zależności od surowców pierwotnych oraz promowania gospodarki o obiegu zamkniętym.
• Unifikacja i harmonizacja przepisów: Zastąpienie dotychczasowej dyrektywy 2006/66/WE nowym Rozporządzeniem zapewnia spójne stosowanie prawa w całej UE. Dzięki temu unika się rozbieżności interpretacyjnych i utrudnień w obrocie między państwami członkowskimi.

Znaczenie dla przedsiębiorców MŚP

Nowe przepisy wymuszą wprowadzenie zmian na każdym etapie łańcucha wartości: od projektowania i produkcji baterii, przez dystrybucję, po zbieranie i recykling zużytych ogniw. Dla firm z sektora MŚP oznacza to zarówno wyzwania, jak i nowe możliwości biznesowe. Z jednej strony mogą pojawić się dodatkowe obowiązki (m.in. w zakresie dokumentacji, etykietowania, czy osiągania określonych poziomów zawartości materiałów z recyklingu), z drugiej zaś – stworzą się warunki sprzyjające innowacjom oraz zwiększeniu konkurencyjności i odporności przedsiębiorstw na zmiany rynkowe. Firmy, które odpowiednio wcześnie dostosują się do nowych wymogów, mogą zyskać przewagę poprzez budowanie proekologicznego wizerunku i dostarczanie rozwiązań, które będą poszukiwane na zharmonizowanym rynku unijnym.

Ograniczenia substancji i wymagania dotyczące surowców

Jednym z kluczowych elementów Rozporządzenia jest ograniczenie wykorzystywania substancji niebezpiecznych (art. 6 Rozporządzenia). Co istotne, każdy producent czy importer baterii musi kontrolować skład swoich produktów. W razie uznania danego związku chemicznego za potencjalnie szkodliwy, Komisja może wprowadzić dodatkowe restrykcje (art. 6 ust. 2), co wymusza na przedsiębiorcach stałe monitorowanie zmian przepisów.

Równolegle rozwijane są wymagania dotyczące śladu węglowego (art. 7) oraz minimalnych poziomów materiałów z recyklingu (art. 8). Wytwórcy baterii przemysłowych, baterii LMT i baterii do pojazdów elektrycznych będą zobowiązani do ujawniania i stopniowego poprawiania parametrów środowiskowych swoich produktów. Przykładowo, od 2031 r. producenci mają osiągnąć wskazane w art. 8 ust. 2 i 3 minimalne poziomy zawartości kobaltu, litu, niklu oraz ołowiu pochodzących z recyklingu. Powyższe oznacza potrzebę rewizji łańcuchów dostaw, a w przyszłości – korzystanie z surowców wtórnych pozwalających wywiązać się z nowych norm.

Wydajność, trwałość i bezpieczeństwo produktów

Rozporządzenie wprowadza szczegółowe wymogi dotyczące wydajności i trwałości baterii (art. 9–10). Baterie przenośne ogólnego zastosowania mają spełniać minimalne parametry określone w aktach delegowanych (art. 9 ust. 2), zaś baterie przemysłowe i LMT oraz baterie do pojazdów elektrycznych będą musiały sprostać coraz surowszym standardom bezpieczeństwa i efektywności. W przypadku stacjonarnych systemów magazynowania energii konieczne jest stosowanie się do parametrów bezpieczeństwa opisanych w załączniku V (art. 12). W praktyce oznacza to konieczność śledzenia norm zharmonizowanych (art. 15) i wspólnych specyfikacji (art. 16), co wymaga od przedsiębiorców stałego dialogu z branżą, ekspertami oraz dostawcami technologii.

Pełna transparentność: etykietowanie, znakowanie i paszport baterii

Nowe przepisy w sposób szczególny akcentują znaczenie informacji. Od 18 sierpnia 2026 r. baterie mają być odpowiednio etykietowane (art. 13). Ogólne informacje, które należy zawrzeć w etykiecie, określone są w załączniku VI w części A. Są to:

1. dane identyfikacyjne wytwórcy zgodnie z art. 38 ust. 7;
2. kategorie baterii i jej dane identyfikacyjne zgodnie z art. 38 ust. 6;
3. miejsce wytworzenia (położenie geograficzne zakładu wytwarzającego baterie);
4. data wytworzenia (miesiąc i rok);
5. masa;
6. pojemność;
7. skład chemiczny;
8. substancje niebezpieczne zawarte w baterii, inne niż rtęć, kadm lub ołów;
9. środek gaśniczy, który może być użyty;
10. surowce krytyczne obecne w baterii, których stężenie m/m wynosi powyżej 0,1 %.

Dodatkowo od dnia 18 lutego 2027 r. każda bateria LMT, każda bateria przemysłowa o pojemności powyżej 2 kWh i każda bateria do pojazdów elektrycznych wprowadzona do obrotu lub oddana do użytku ma elektroniczny wpis, czyli „paszport baterii”. Zawiera on informacje dotyczące modelu baterii oraz specyficzne dla niej informacje, w tym  wynikające ze stosowania tej baterii. Są one określone szczegółowo w załączniku XIII.

Ten elektroniczny dokument towarzyszący baterii obejmuje informacje o składzie, śladzie węglowym, zawartości materiałów z recyklingu, a także o środkach bezpieczeństwa i możliwościach ponownego wykorzystania czy regeneracji. Dla MŚP oznacza to konieczność wdrożenia rozwiązań informatycznych oraz opracowania nowych procedur zarządzania danymi produktowymi. Z czasem paszport baterii może stać się atutem, pozwalającym wyróżnić się na rynku bardziej transparentnymi, proekologicznymi rozwiązaniami.

Rozszerzona odpowiedzialność producenta i efektywne gospodarowanie odpadami

Rozdział VIII Rozporządzenia, w szczególności art. 56–61, wprowadza rozszerzoną odpowiedzialność producenta (ROP). Każdy producent (w tym podmioty pierwszy raz wprowadzające baterię na rynek danego państwa) odpowiada za jej cykl życia, łącznie z fazą odpadową. Przewidziano konkretne docelowe poziomy zbiórki zużytych baterii – na przykład dla baterii przenośnych to 63% do 2027 r. i 73% do 2030 r. (art. 59 ust. 3), zaś dla baterii LMT 51% do 2028 r. i 61% do 2031 r. (art. 60 ust. 3). Wdrażanie systemów selektywnej zbiórki i zapewnianie, by zużyte baterie nie trafiały do zmieszanych odpadów komunalnych, będzie kluczowe dla uniknięcia sankcji. Organizowanie i finansowanie procesów zbiórki, przetwarzania i sprawozdawczości (art. 75–76) to dodatkowe wyzwanie administracyjne, ale zarazem szansa na usprawnienie zarządzania odpadami i minimalizację strat surowców.

Wymogi należytej staranności w łańcuchu dostaw

Rozdział VII (art. 48–52) wprowadza zasady należytej staranności w odniesieniu do baterii. Producent czy importer musi oceniać ryzyka społeczno-środowiskowe związane z pozyskiwaniem surowców do baterii, a także regularnie raportować i poddawać się weryfikacji zewnętrznych jednostek notyfikowanych (art. 51). Obowiązek ten nie ma jednak zastosowania do podmiotów gospodarczych, których przychody netto ze sprzedaży w roku obrotowym poprzedzającym ostatni rok obrotowy wynosiły mniej niż 40 mln EUR i które nie należą do grupy składającej się z jednostek dominujących i zależnych, która w formie skonsolidowanej przekracza limit 40 mln EUR.

Kary, sankcje i odpowiedzialność

Państwa członkowskie zobowiązane są do ustanowienia sankcji za naruszenia nowych przepisów (art. 93). Przedsiębiorcy, którzy zignorują wymogi Rozporządzenia, ryzykują nałożeniem kar finansowych, ograniczeniami w dostępie do rynku czy koniecznością wycofania produktów z obrotu (art. 79–81).

Szansa na rozwój i wyróżnienie na rynku

Nowe regulacje, choć wymagające, mogą stać się dla MŚP szansą na innowacje i zbudowanie przewagi konkurencyjnej. Baterie o niższym śladzie węglowym, wysokiej zawartości materiałów z recyklingu, długiej trwałości i transparentnych parametrach środowiskowych wzbudzą zainteresowanie zarówno ze strony świadomych konsumentów, jak i instytucji publicznych, kierujących się zasadami zielonych zamówień publicznych (art. 85).

Wprowadzenie Rozporządzenia (UE) 2023/1542 oznacza dla branży bateryjnej kompletną redefinicję standardów działania. Dla małych i średnich przedsiębiorstw będzie to niewątpliwie okres intensywnych przygotowań: od weryfikacji łańcuchów dostaw, przez wdrażanie narzędzi informatycznych do raportowania i etykietowania, aż po modyfikację procesów produkcji i odzysku. Z perspektywy długoterminowej wysiłek ten może jednak zaowocować stabilniejszym, bardziej konkurencyjnym i przyjaznym dla środowiska sektorem.

Patryk Patoleta

starszy specjalista w Departamencie Wsparcia Przedsiębiorczości Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz Ekspert ds. prawnych w Enterprise Europe Network Central Poland. Na co dzień odpowiedzialny za doradztwo prawne przedsiębiorcom z sektora MŚP. 

[1] Od dnia 18 sierpnia 2028 r. lub po 24 miesiącach od daty wejścia w życie aktu delegowanego, o którym mowa w ust. 2, w zależności od tego, która z tych dat jest późniejsza, baterie przenośne ogólnego stosowania, z wyłączeniem ogniw guzikowych, osiągają minimalne wartości parametrów wydajności elektrochemicznej i trwałości określone w załączniku III, ustanowione w aktach delegowanych przyjętych zgodnie z ust. 2 Rozporządzenia.

[2] Limity oznaczonych substancji lub grup substancji oraz warunki ich ograniczenia określone są w załączniku nr I do Rozporządzenia.