Oferta wariantowa w prawie zamówień publicznych – aspekty prawne i praktyczne zastosowanie

Oferta wariantowa w zamówieniach publicznych stanowi instrument prawny umożliwiający wykonawcom przedstawienie alternatywnych rozwiązań spełniających wymagania zamawiającego w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Instytucja ta, uregulowana szczegółowo w przepisach ustawy Prawo zamówień publicznych[1] stanowi wyraz dążenia do zwiększenia elastyczności, innowacyjności oraz efektywności procesów zakupowych prowadzonych przez podmioty sektora publicznego. Z uwagi na złożony charakter oferty wariantowej, jej zastosowanie budzi liczne wątpliwości interpretacyjne i praktyczne, zarówno po stronie zamawiających, jak i wykonawców.

W niniejszym artykule analizie poddane zostaną zarówno przepisy ustawy Pzp dotyczące ofert wariantowych, jak i ich praktyczne zastosowanie w świetle orzecznictwa Krajowej Izby Odwoławczej oraz uwarunkowań wynikających z prawa unijnego. W szczególności omówione zostaną przesłanki przyjęcia i odrzucenia oferty wariantowej oraz kryteria oceny oferty wariantowej z uwzględnieniem praktycznych korzyści dla zamawiających i wykonawców.

Czym jest oferta wariantowa i kiedy można ją złożyć?

W zamówieniach publicznych zasadą jest, że wykonawca może złożyć tylko jedną ofertę (art. 218 ust. 1 ustawy Pzp). Złożenie dwóch lub więcej ofert wiąże się z obowiązkiem odrzucenia przez zamawiającego wszystkich złożonych ofert na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 3 ustawy Pzp jako niezgodnych z ustawą. Wyjątek od reguły stanowi art. 92 ust. 1 ustawy Pzp, na mocy którego zamawiający może dopuścić lub nawet wymagać złożenia oferty wariantowej.

Oferta wariantowa w rozumieniu art. 92 ustawy Pzp[2] to oferta zawierająca alternatywne rozwiązania techniczne, funkcjonalne, organizacyjne lub technologiczne w stosunku do wymagań określonych w dokumentach zamówienia, przy jednoczesnym zachowaniu związku z przedmiotem zamówienia. Oferta wariantowa oznacza każdą odmienność od warunków zamówienia, które dotyczą samego zamówienia, a nie postępowania o udzielenie zamówienia. Chodzi zwłaszcza o odstępstwo od warunków, które wynikają z opisu przedmiotu zamówienia, wymagań związanych z realizacją zamówienia lub projektowanych postanowień umowy. Ponadto, oferta wariantowa jest inną ofertą niż oferta podstawowa, ponieważ zawiera, przy zachowaniu zgodności z opisem przedmiotu zamówienia, inny sposób realizacji zamówienia niż przewidziany w ofercie podstawowej (np. inne materiały, technologie, sposób świadczenia), a co za tym idzie może zawierać inne warunki cenowe lub kosztowe niż w ofercie podstawowej, na jakich proponowane jest zawarcie umowy przez wykonawcę[3].

Oferta wariantowa niewątpliwie wpisuje się w szerszy kontekst zasad ogólnych systemu zamówień publicznych, takich jak zasada efektywności, konkurencyjności, przejrzystości i proporcjonalności. Umożliwienie składania ofert wariantowych sprzyja lepszemu wykorzystaniu środków publicznych oraz umożliwia dostęp do zamówień podmiotom dysponującym unikalnymi rozwiązaniami technologicznymi lub organizacyjnymi. Oferta wariantowa może być szczególnie użyteczna w przypadku zamówień na roboty budowlane, usługi projektowe, dostawy wymagające indywidualizacji czy zamówień z branży IT. Co istotne, ustawa Pzp nie zawiera definicji legalnej oferty wariantowej, jak miało to miejsce pod rządami poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych[4]. W poprzednim stanie prawnym ofertę wariantową definiowano jako ofertę przewidującą, zgodnie z warunkami określonymi w specyfikacji istotnych warunków zamówienia, odmienny niż określony przez zamawiającego sposób wykonania zamówienia publicznego (art. 2 pkt 7 Pzp 2004).

Na gruncie prawa unijnego, oferta wariantowa znajduje swoje oparcie w dyrektywie klasycznej[5] która dopuszcza składanie takich ofert pod warunkiem spełnienia określonych wymogów co do ich przejrzystości i porównywalności. Polska implementacja tej zasady, zawarta w art. 92 ustawy Pzp, odpowiada na potrzebę zachowania równowagi pomiędzy swobodą wykonawców a interesem publicznym reprezentowanym przez zamawiającego. W motywie 48 preambuły ustawodawca unijny wskazał, że: „Z uwagi na znaczenie innowacji instytucje zamawiające należy zachęcać do jak najczęstszego dopuszczania ofert wariantowych. W związku z tym należy zwrócić ich uwagę tych instytucji na konieczność określenia minimalnych wymogów, jakie takie oferty wariantowe muszą spełnić, przed wskazaniem, że oferty wariantowe są dopuszczalne.” Natomiast w art. 45 dyrektywy klasycznej[6] określono zasady dopuszczania i składania ofert wariantowych. Przepis ten również nie określa definicji legalnej oferty wariantowej, ale wskazuje, że instytucje zamawiające mogą zezwolić oferentom na składanie ofert wariantowych lub nałożyć na nich taki wymóg. Ponadto, w dyrektywie klasycznej wskazano również, że instytucje zamawiające dopuszczając składanie lub wymagając składania ofert wariantowych, określają w dokumentach zamówienia minimalne wymagania, jakie muszą spełniać oferty wariantowe, oraz wszelkie szczególne wymagania dotyczące ich przedkładania, w szczególności to, czy oferty wariantowe można składać tylko w przypadku jednoczesnego złożenia oferty niewariantowej. Instytucje zamawiające powinny zapewnić również możliwość stosowania wybranych kryteriów udzielenia zamówienia do ofert wariantowych spełniających te minimalne wymagania, a także do zgodnych z wymaganiami ofert, które nie są ofertami wariantowymi.

Zgodnie z art. 92 ust. 1 ustawy Pzp, dopuszczenie możliwości składania ofert wariantowych należy do wyłącznej kompetencji zamawiającego. Skorzystanie z tej instytucji ma charakter fakultatywny, co oznacza, że brak odpowiedniego postanowienia w ogłoszeniu o zamówieniu, a jeżeli ogłoszenie o zamówieniu nie było wymagane – w dokumentach zamówienia, skutkuje niedopuszczalnością złożenia oferty wariantowej przez wykonawcę. Jak wynika z orzecznictwa Krajowej Izby Odwoławczej, brak sformułowania stosownych postanowień w ogłoszeniu o zamówieniu oznacza, że wymaganie odnośnie możliwości lub obowiązku złożenia oferty wariantowej w danym postępowaniu nie występuje, gdyż wymaga ono jednoznacznego zakomunikowania wykonawcom w dokumentach zamówienia. Nie można wywodzić możliwości złożenia oferty wariantowej w sposób dorozumiany z jakichkolwiek innych postanowień SWZ, w szczególności wówczas, gdy odpowiednie jednoznaczne postanowienia w tym zakresie nie zostały przez Zamawiającego zawarte w ogłoszeniu o zamówieniu[7].

Warto podkreślić, że oferty wariantowe mogą być składane wyłącznie w postępowaniach, w których kryterium oceny ofert nie ogranicza się wyłącznie do ceny. Wymóg ten ma na celu zagwarantowanie, że rozwiązania alternatywne będą oceniane przy uwzględnieniu ich rzeczywistej wartości funkcjonalnej, technicznej, środowiskowej bądź estetycznej. Wykonawcy mogą zatem złożyć ofertę wariantową wyłącznie w postępowaniach, w których zamawiający dopuścił taką możliwość. Innymi słowy, brak dopuszczenia przez zamawiającego składania ofert wariantowych skutkuje brakiem prawa wykonawcy do ich złożenia, a ewentualne jej złożenie przez wykonawcę powinno być traktowane jako działanie niezgodne z warunkami zamówienia.

Zwykła SWZ a oferta wariantowa

Standardowa Specyfikacja Warunków Zamówienia ma na celu precyzyjne określenie wymagań wobec przedmiotu zamówienia, co pozwala na porównanie ofert w ramach równych warunków konkurencji.

W przypadku dopuszczenia ofert wariantowych, SWZ musi zostać odpowiednio rozszerzona o:

1. informację o możliwości lub obowiązku złożenia oferty wariantowej;
2. minimalne wymagania dla oferty wariantowej, oraz wymagania dotyczące jej składania, w szczególności informację o możliwości złożenia oferty wariantowej wraz z ofertą podstawową albo zamiast oferty podstawowej;
3. kryteria oceny ofert, w sposób zapewniający możliwość ich zastosowania zarówno w odniesieniu do oferty podstawowej, jak i oferty wariantowej.

Powyższe wynika również z art. 134 ust. 2 pkt 6 ustawy Pzp, zgodnie z którym specyfikacja warunków zamówienia zawiera informacje dotyczące ofert wariantowych, w tym informacje o sposobie przedstawiania ofert wariantowych oraz minimalne warunki, jakim muszą odpowiadać oferty wariantowe, jeżeli zamawiający wymaga lub dopuszcza ich składanie. Dokonując porównania ww. przepisów można dojść do wniosku, że wzajemnie się one uzupełniają, jednakże art. 92 ustawy Pzp w pełniejszy sposób reguluje zagadnienia dotyczące oferty wariantowej posługując się w ust. 2 pkt 1 zwrotem „w szczególności”. Taki zwrot sygnalizuje, że elementy, jakie zamawiający powinien określić, jeśli zgodnie z decyzją przewiduje możliwość złożenia oferty wariantowej, jest katalogiem otwartym[8]. Należy dodać, że ww. minimalne wymagania stanowią podstawę do weryfikacji dopuszczalności oferty wariantowej i mają na celu zabezpieczenie interesu publicznego oraz zapewnienie porównywalności z ofertami podstawowymi. Z kolei brak precyzyjnego sformułowania tych elementów może prowadzić do zarzutów naruszenia zasady przejrzystości oraz równego traktowania wykonawców, a w konsekwencji do unieważnienia postępowania.

Przyjęcie i odrzucenie oferty wariantowej

Przyjęcie lub odrzucenie oferty wariantowej w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego odbywa się zgodnie z zasadami ogólnymi oceny i wyboru oferty najkorzystniejszej, określonymi w ustawie Pzp, z uwzględnieniem specyfiki oferty wariantowej wynikającej z art. 92 ustawy oraz art. 226 ustawy Pzp.

Oprócz wspomnianej wcześniej konieczności dopuszczenia przez zamawiającego możliwości złożenia takiej oferty w ogłoszeniu o zamówieniu bądź dokumentach zamówienia, musi ona spełniać minimalne wymagania techniczne, funkcjonalne lub użytkowe określone przez zamawiającego. Spełnienie tych przesłanek pozwala na uznanie oferty wariantowej za prawnie skuteczną i równorzędną z ofertą podstawową, a w konsekwencji jej ocenę na podstawie ustalonych kryteriów. Zamawiający może zatem przyjąć ofertę wariantową jako najkorzystniejszą, jeżeli uzyska ona najwyższą ocenę w świetle przyjętych kryteriów oceny ofert, zgodnie z art. 239 ust. 1 ustawy Pzp. Nie ma przy tym znaczenia, czy wykonawca złożył również ofertę podstawową, o ile oferta wariantowa spełnia wszystkie wymogi formalne i merytoryczne.

Odnosząc się do odrzucenia oferty wariantowej wspomnieć raz jeszcze należy, że zamawiający może albo dopuścić dobrowolne złożenie oferty wariantowej, albo nałożyć na wykonawcę obowiązek jej złożenia. Jeśli zamawiający dopuści fakultatywne złożenie oferty wariantowej, wtedy wykonawcy będą mieli wybór co do możliwości jej złożenia. Brak złożenia oferty wariantowej w takim przypadku nie będzie powodował żadnych ujemnych konsekwencji względem wykonawcy, który z tego uprawnienia nie skorzysta. Jeśli jednak zamawiający wymaga złożenia oferty wariantowej wraz z ofertą podstawową, to wykonawca nie ma możliwości złożenia oferty podstawowej bez oferty wariantowej. Oferta wykonawcy, który nie złożył oferty wariantowej lub gdy oferta wariantowa nie spełnia minimalnych wymagań określonych przez zamawiającego, w przypadku, gdy zamawiający wymagał jej złożenia, podlega odrzuceniu na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 15 ustawy Pzp. W tym miejscu warto również podkreślić, że zgodnie z art. 226 ust. 2 ustawy Pzp w postępowaniu o udzielenie zamówienia na dostawy lub usługi oferta wariantowa nie podlega odrzuceniu tylko z tego powodu, że jej wybór prowadziłby do udzielenia zamówienia na usługi w miejsce zamówienia na dostawy albo do udzielenia zamówienia na dostawy w miejsce zamówienia na usługi.

Oferta wariantowa podlega odrzuceniu również m.in. jeżeli została złożona wbrew warunkom zamówienia, tj. w sytuacji, w której zamawiający nie przewidział dopuszczalności ofert wariantowych (art. 226 ust. 1 pkt 5 ustawy Pzp). Na takim stanowisku stoi również Krajowa Izba Odwoławcza, która podkreśliła, że oferta wariantowa musi być dopuszczona przez zamawiającego w dokumentacji zamówienia. Jeśli zamawiający nie przewidział możliwości składania ofert wariantowych, złożenie takiej oferty jest niezgodne z warunkami zamówienia i skutkuje jej odrzuceniem na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 5 ustawy Pzp. Złożenie bowiem oferty wariantowej bez uprzedniego dopuszczenia takiej możliwości przez zamawiającego stanowi rażące naruszenie zasad postępowania i skutkuje obligatoryjnym jej odrzuceniem[9].

Kryteria oceny oferty wariantowej

Oferty wariantowe, zgodnie z art. 92 ust. 2 ustawy Pzp, są oceniane na podstawie tych samych kryteriów co oferty podstawowe. Tym samym, oferta wariantowa może zostać uznana za najkorzystniejszą ofertę w postępowaniu, jeśli uzyska najwyższą ocenę zgodnie z ustalonymi kryteriami. Zamawiający, określając w dokumentacji zamówienia sposób oceny ofert, w tym ofert wariantowych, powinien zapewnić ich jednoznaczność i zrozumiałość, aby wykonawcy mogli skutecznie konkurować, a ocena ofert była obiektywna i transparentna. Choć oferty wariantowe mogą zawierać inne rozwiązania techniczne czy funkcjonalne, to muszą być one porównywalne z ofertą podstawową w zakresie efektu, jaki mają osiągnąć. Właśnie dlatego zamawiający ma obowiązek określenia minimalnych wymagań oraz takiego ukształtowania kryteriów, aby pozwalały na rzetelną ocenę różnych rozwiązań. Nieprzemyślana konstrukcja kryteriów może prowadzić do naruszenia zasady przejrzystości i efektywności postępowania.

Zgodnie z art. 92 ust. 2 pkt 2 ustawy Pzp zamawiający ma obowiązek określenia w dokumentach zamówienia kryteriów oceny ofert w sposób zapewniający możliwość ich zastosowania zarówno w odniesieniu do oferty podstawowej, jak i oferty wariantowej. Wymaganie jedności kryteriów oceny ofert dla oferty podstawowej oraz oferty wariantowej oznacza, że żadne z kryteriów nie może odnosić się wyłącznie do oferty podstawowej lub wyłącznie do oferty wariantowej. Nie wynika jednak z tego, że odmienności oferty wariantowej od oferty podstawowej nie mogą dotyczyć cech uwzględnianych przy wartościującej ocenie ofert. Przeciwnie, kryteria oceny ofert powinny być tak dobrane, aby umożliwiały porównanie ofert wariantowych z ofertami podstawowymi w tych istotnych dla zamawiającego aspektach, które je od siebie różnią[10]. Identyczność kryteriów ma na celu również zapewnienie możliwości porównania ofert – nawet jeśli zawierają one różne rozwiązania techniczne, muszą dawać się obiektywnie zestawić i ocenić według jednolitych, z góry określonych reguł.

Zgodnie z art. 239 ustawy Pzp kryteria oceny ofert muszą zapewniać wybór oferty najkorzystniejszej ekonomicznie. W przypadku ofert wariantowych, kryteria te muszą uwzględniać również specyfikę rozwiązań alternatywnych. Kryteria te mogą dotyczyć m.in.: jakości proponowanego rozwiązania, funkcjonalności i efektywności technicznej, kosztów eksploatacji i cyklu życia, aspektów środowiskowych czy aspektów innowacyjnych (art. 242 ustawy Pzp).

Dokonując opisu kryteriów oceny ofert dla ofert wariantowych zamawiający jest zobowiązany przestrzegać ogólnych wytycznych określonych w art. 240 ustawy Pzp oraz art. 241 ustawy Pzp. Kryteria oceny oferty wariantowej powinny być zatem opisane w sposób jednoznaczny i zrozumiały. Kryteria te i ich opis nie mogą pozostawiać zamawiającemu nieograniczonej swobody wyboru najkorzystniejszej oferty oraz muszą umożliwiać zamawiającemu weryfikację i porównanie poziomu oferowanego wykonania przedmiotu zamówienia na podstawie informacji przedstawianych w ofertach wariantowych; muszą być one związane również z przedmiotem zamówienia i nie mogą dotyczyć właściwości wykonawcy, w szczególności jego wiarygodności ekonomicznej, technicznej lub finansowej.

Korzyści dla zamawiającego i wykonawcy

Oferta wariantowa, choć nie jest obowiązkowym elementem postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, może przynieść istotne korzyści zarówno zamawiającemu, jak i wykonawcy. Jest to instrument o dużym potencjale innowacyjnym i konkurencyjnym, który – przy właściwym przygotowaniu dokumentacji przetargowej – może znacząco podnieść efektywność zamówienia publicznego, zwłaszcza w obszarach inwestycyjnych, technologicznych i infrastrukturalnych.

Dla zamawiającego to przede wszystkim możliwość wyboru spośród różnych opcji, co może prowadzić do lepszej realizacji zamówienia. Oferty wariantowe mogą zawierać innowacyjne rozwiązania, których zamawiający może nie znać, a które mogą znacząco poprawić efektywność i w dłuższej perspektywie obniżyć koszty (np. koszty eksploatacyjne). Dopuszczenie ofert wariantowych pozwala zamawiającemu pozyskać oferty obejmujące nowoczesne technologie, niestandardowe materiały czy efektywniejsze procesy wykonawcze, które mogły nie być pierwotnie przewidziane w opisie przedmiotu zamówienia. Umożliwienie składania ofert wariantowych pozwala również na zwiększenie konkurencyjności postępowań ponieważ może zachęcić do udziału w nim wykonawców, którzy posiadają własne, innowacyjne know-how i nie są zainteresowani sztywnym realizowaniem zamówienia według narzuconego przez zamawiającego standardu. Większa liczba ofert to większa konkurencja i często – korzystniejsze warunki realizacji zamówienia. Oferty wariantowe mogą również stanowić narzędzie dla zamawiających do realizacji celów strategicznych. Jeśli bowiem zamawiający odpowiednio skonstruuje kryteria oceny takiej oferty może pozwolić mu to na realizację polityk publicznych takich jak np. polityki zielonych zamówień, efektywności energetycznej, cyfryzacji lub wsparcia sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Dla wykonawców dopuszczenie składania ofert wariantowych to szansa na wykazanie się kreatywnością i innowacyjnością, co może zwiększyć ich konkurencyjność na rynku. Ponadto, jest to także możliwość zaprezentowania unikalnych kompetencji i przewag konkurencyjnych, dająca wykonawcy korzyści w wymiarze promocyjnym jako lidera innowacji. Niewątpliwie możliwość złożenia oferty wariantowej zamiast lub obok oferty podstawowej pozwala wyjść zamawiającym poza schemat „najniższa cena”, a wykonawcom rywalizować na polu jakości, funkcjonalności czy innowacyjności. Może to zwiększać szanse wykonawców na uzyskanie zamówienia, szczególnie dlatego, że dzięki ofercie wariantowej może on przedstawić alternatywne rozwiązanie, które lepiej odpowiada potrzebom zamawiającego lub zdobywa wyższą ocenę w kryteriach pozacenowych.

Zakończenie

Oferta wariantowa w prawie zamówień publicznych stanowi istotny instrument służący zwiększeniu konkurencyjności oraz wspieraniu innowacyjności w realizacji zadań publicznych, ale również- przy należytym przygotowaniu dokumentacji i umiejętnym opracowaniu kryteriów oceny – umożliwia osiągnięcie wyższego poziomu racjonalności wydatkowania środków publicznych. Jej potencjał jest szczególnie widoczny w zamówieniach dotyczących przedsięwzięć infrastrukturalnych czy IT. Pomimo istniejących ograniczeń i wymogów proceduralnych, odpowiednio ukształtowana regulacja wewnętrzna postępowania może sprzyjać pełnemu wykorzystaniu potencjału tej instytucji. Jak obecnie pokazuje praktyka, jej stosowanie jest ograniczone z uwagi na trudności proceduralne oraz obawy zamawiających przed zarzutami naruszenia zasad postępowania czy trudności w ocenie ofert wariantowych.

Niemniej jednak wydaje się zasadne postulowanie szerszego stosowania ofert wariantowych, zwłaszcza w kontekście zielonych zamówień publicznych i projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, gdzie elastyczność i efektywność są kluczowe. Zdecydowanie wymaga to jednak odwagi po stronie zamawiających, ale przede wszystkim rzetelności w przygotowywaniu dokumentacji przetargowej.

Klaudia Mańka

radca prawny, od początku kariery zawodowej odpowiedzialna za kompleksową obsługę prawną jednostek samorządu terytorialnego i przedsiębiorców z zakresu prawa zamówień publicznych, prawa budowlanego, prawa cywilnego oraz prawa konkurencji (ochrony konkurencji i konsumentów, zwalczania nieuczciwej konkurencji oraz nieuczciwych praktyk rynkowych). Jest Członkiem Zespołu ds. Zamówień Publicznych działającego przy Rzeczniku Małych i Średnich Przedsiębiorców, gdzie wraz z innymi ekspertami pracuje nad propozycjami zmian w prawie i bieżącym monitorowaniem sytuacji w sferze zamówień publicznych. Swoje pasje realizuje i rozwija pracując jako członek zespołu zamówień publicznych w Kancelarii Prawnej Filipek & Kamiński S.K.A., zajmującej się prawną obsługą zamawiających, wykonawców i podwykonawców na wszystkich etapach ich działalności. Dzieli się swoją wiedzą z zakresu prawa zamówień publicznych prowadząc szkolenia i webinary dla przedsiębiorców oraz pracowników jednostek samorządu terytorialnego. Autorka oraz współautorka publikacji z zakresu prawa zamówień publicznych.

[1] Ustawa z dnia 11 września 2019 r.- Prawo zamówień publicznych (t. jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 1320 ze zm.), dalej jako: ustawa Pzp.

[2] Oferta wariantowa w zamówieniach sektorowych została uregulowana w art. 92 ust. 1 w zw. z art. 362 ustawy Pzp, zaś w postępowaniach o udzielenie zamówienia w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa w art. 403 ust. 1 ustawy Pzp.

[3] H. Nowak, M. Winiarz, Prawo zamówień publicznych. Komentarz. Wydanie II, Warszawa 2023, dostępny pod adresem 

[4] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r.- Prawo zamówień publicznych (t. jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 1843) dalej jako: Pzp2004.

[5] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE, Dz.Urz.UE.L 2014 Nr 94.

[6] Podobnie wskazano w art. 64 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/25/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych, uchylająca dyrektywę 2004/17/WE.

[7] Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 31 stycznia 2022 r., sygn. akt: KIO 30/22, Legalis nr 2681796.

[8] Por. Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 25 maja 2009 r. sygn. akt KIO/UZP 628/09, Legalis nr 160228.

[9] Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 27 marca 2023 r., sygn. akt KIO 691/23, Legalis nr 2989909.

[10] H. Nowak, M. Winiarz, Prawo zamówień publicznych […].