7 sierpnia 2025 r.
Nowe technologie w walce z fałszowaniem żywności
Choć technologie cyfrowe są już nieodłączną częścią współczesnego życia, zarówno badacze, jak i przedsiębiorcy wciąż poszukują nowych sposobów ich wykorzystania w różnych, często niespodziewanych dziedzinach. Przykładem tego może być wykorzystanie takich technologii jak blockchain, Internet Rzeczy (IoT), sensory, sztuczna inteligencja czy badania DNA w walce z nadużyciami w produkcji żywności.
Według wytycznych Komisji Europejskiej za oszustwo żywnościowe uważa się intencjonalne, nastawione na zysk, niezgodne z prawem działanie, które wprowadza w błąd konsumenta. Do takich działań można zaliczyć m.in. podawanie informacji niezgodnych z prawdą (np. na temat składu, daty ważności lub pochodzenia produktu), a także celowe zastępowanie składników produktu.
Szacuje się, że nadużycia związane z produktami żywnościowymi kosztują unijną gospodarkę od 8 do 12 miliardów euro rocznie. Na przykład w samym przemyśle winiarskim straty z powodu fałszowania wina ocenia się na ok. 1,3 miliarda euro rocznie, co stanowi 3% całkowitej wartości sprzedaży. Dlatego też, aby walczyć z procederem oszustw żywnościowych, prowadzone są prace nad wykorzystaniem nowych technologii do śledzenia sposobów produkcji i pochodzenia produktów spożywczych.
Unijnym projektem, którego celem jest stworzenie narzędzi i metod do ochrony żywności jest WATSON – trzyletni projekt finansowany z programu Horizon Europe, skupiający w konsorcjum 47 partnerów z krajów Unii i spoza niej.
Celem projektu jest „(…) zwiększenie zrównoważonego charakteru łańcuchów dostaw żywności poprzez ograniczenie oszustw związanych z żywnością i poprawę ich przejrzystości.”
Aby spełnić ten cel, projekt WATSON pracuje nad innowacjami, które posłużą do:
- usprawnienia mechanizmów śledzenia i identyfikacji produktów,
- zapewnienia dokładnych i aktualnych informacji o produktach na każdym etapie transportu,
- dostarczą władzom i decydentom dane i informacje niezbędne do monitorowania całego łańcucha dostaw produktów żywnościowych,
- edukacji konsumentów w zakresie bezpieczeństwa żywności,
- wspierania rozwoju bardziej ekologicznej i zrównoważonej branży produkcji żywności.
Obecnie projekt jest pilotażowo wdrażany sześciu krajach dla tych produktów żywnościowych, które uznano za najbardziej narażone na nadużycia, czyli: oliwy z oliwek (Włochy), miodu (Hiszpania), mięsa (Niemcy), nabiału i produktów zbożowych (Finlandia), białych ryb (Norwegia) oraz wina (Portugalia).
Opracowywane metody ochrony żywności są dostosowywane do specyfiki poszczególnych produktów i lokalnej gospodarki.
Na przykład jedną z metod nad którą pracują naukowcy jest poświadczanie prawdziwości produktu poprzez badania DNA. Dzięki ustaleniu profilu genetycznego np. oliwy możliwe będzie ustalenie czy została ona rozcieńczona innymi olejami lub czy na pewno pochodzi z danego regionu. W tym celu badacze chcą opracować łatwo dostępny, tani i dokładny system testów DNA, który będzie można wykorzystać na każdym etapie łańcucha produkcji i dostaw. Zaletą nowego rozwiązania ma być ograniczenie zapotrzebowania na laboratoria – badanie będzie można przeprowadzić na miejscu np. w magazynie czy bezpośrednio u producenta.
Kolejnym krokiem ma być stworzenie bezpiecznego cyfrowego rejestru przy pomocy blockchain, który będzie zawierał m.in. profil genetyczny produktu. Nie tylko pozwoli to na przechowywanie informacji w sposób, który będzie zapobiegał ich fałszowaniu, ale również ułatwi dostęp do nich podwykonawcom i organom państwowym np. przewoźnikom, sprzedawcom lub kontrolerom jakości.
Technologiami, które mogą być wykorzystywane w produkcji żywności są również sensory i Internet Rzeczy. W pilotażowym programie prowadzonym w Hiszpanii prowadzone są prace nad rozwiązaniami, które pozwolą na śledzenie drogi winogron od konkretnego krzaka, poprzez zbiory, transport, aż do miejsca produkcji wina.
W połączeniu z narzędziami sztucznej inteligencji, dane z sensorów i IoT mogą także pozwolić na wychwytywanie anomalii na każdym etapie procesu produkcji, np. śledzenie ciężarówek przewożących winogrona i reagowanie na nieprzewidziane zmiany trasy czy postoje, które mogą świadczyć o próbie kradzieży produktu.
Celem rozwijanych narzędzi jest także zapewnienie konsumentom łatwego i szybkiego dostępu do szczegółowych informacji na temat kupowanego produktu w formie tzw. „paszportu żywności”. Cały proces miałby polegać na zeskanowaniu etykiety przy pomocy smartfona, co czyniło by go dostępnym dla znacznej większości kupujących.
Naukowcy pracujący przy projekcie mają nadzieję, że nowe narzędzia pozwolą za zmniejszenie skali nadużyć związanych z produkcją żywności, a co za tym idzie stworzenie sprawiedliwej, zdrowej i przyjaznej dla środowiska branży spożywczej.
Źródła:
https://watsonproject.eu/about-us/#theproject
https://www.gov.pl/web/wijhars-warszawa/falszowanie-produktow-zywnosciowych