Wytyczne Komisji Europejskiej w sprawie sztucznej inteligencji – raport NASK

Pod koniec lipca br. NASK wydał opracowanie będące omówieniem wytycznych Komisji Europejskiej w zakresie unijnego rozporządzenia (UE) 2024/1689, czyli tzw. Aktu o AI (ang. AI ACT, w skrócie AIA) autorstwa Emilii Zalewskiej-Czajczyńskiej oraz Moniki Stachoń. Warto bowiem wiedzieć, że chociaż sam Akt o AI jako prawo wspólnotowe obowiązuje od początku sierpnia 2024 r., to jednak w jego przypadku zostało zachowane odpowiednie vacatio legis. Skutkiem tego poszczególne regulacje stopniowo (od 2 lutego 2025 r.) wchodzą w życie, regulując tym samym kolejne obszary wykorzystania sztucznej inteligencji w UE.

Dzięki wspomnianemu przesunięciu w czasie obowiązywania poszczególnych zapisów Aktu o AI, na razie weszły w życie jedynie dwa pierwsze rozdziały rozporządzenia, czyli:

1. Wytyczne w zakresie definicji systemu AI (art. 3 pkt 1 AIA);
2. Wytyczne w zakresie zakazanych praktyk (art. 5 AIA).

Celem ułatwienia zrozumienia przedmiotowych regulacji i uniknięcia rozbieżności interpretacyjnych, Komisja Europejska wydała 6 lutego 2025 r. szczegółowe wytyczne zawierające wyjaśnienia prawne i praktyczne przykłady interpretacyjne w zakresie definicji systemu AI objaśniające zapisy art. 3 pkt. 1 Aktu o AI, a dwa dni wcześniej – 4 lutego 2025 r. – podobne wytyczne zostały opublikowane przez Komisję w zakresie katalogu zakazanych praktyk, czyli art. 5 AIA.

Jak podały autorki omawianego opracowania, „Celem wytycznych jest zwiększenie przejrzystości prawnej i dostarczenie wskazówek na temat interpretacji przepisów rozporządzenia. Mają one z jednej strony pomóc podmiotom objętym zakresem AIA w dostosowaniu się i zapewnieniu zgodności z jego wymogami, a z drugiej – ułatwić unijnym i państwowym organom monitorowanie rynku i egzekwowanie prawa”. A zatem wytyczne Komisji Europejskiej zostały opracowane po to, aby zapisy przedmiotowego rozporządzenia, czyli Aktu o AI, były jednolicie stosowane na obszarze całej UE.

Jednocześnie zaznaczenia wymaga tutaj fakt, że same wytyczne Komisji Europejskiej, jako takie, nie mają charakteru wiążącego, zaś zgodnie z prawem unijnym ostateczna interpretacja wszelkich zapisów prawnych, a zatem również w przypadku AIA przynależy m.in. na mocy art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), czy art. 251-281 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) do wyłącznych kompetencji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), co zostało dodatkowo wzmocnione także załączonym do TUE i TFUE protokole nr 3 ws. Statutu TSUE.

Przy stosowaniu wytycznych Komisji trzeba jakkolwiek pamiętać o jej zaleceniach, że stosowanie wymogów rozporządzenia AIA za każdym razem „wymaga indywidualnej oceny każdego przypadku z uwzględnieniem jego specyfiki, dlatego też wytyczne i zawarte w nich przykłady mają charakter jedynie orientacyjny, nie zastępując konieczności indywidualnej interpretacji przepisów w odniesieniu do każdego systemu AI”. Omawiane opracowanie NASK przybliża najważniejsze aspekty wytycznych Komisji dotyczących wspomnianych dwóch pierwszych rozdziałów AIA, tj. art. 3 pkt 1 (definicja systemu AI) oraz art. 5 (zakazane praktyki związane z systemami AI).

W pierwszym rozdziale opracowania poruszona została kwestia wytycznych Komisji Europejskiej w zakresie definicji systemu AI na podstawie art. 3 pkt 1 AIA. Wytyczne te obejmują wskazane przez Komisję siedem głównych elementów systemu sztucznej inteligencji, obejmujących zarówno fazę budowania systemu AI, jak i jego późniejszego użytkowania. Owe główne, czy wręcz konstytutywne, cechy systemów AI to:

1. system oparty na maszynach,
2. zaprojektowany do działania z różnym poziomem autonomii,
3. posiadający zdolności adaptacyjne po wdrożeniu,
4. posiadający cele jawne lub ukryte,
5. wnioskuje z danych wejściowych dane wyjściowe,
6. takie jak prognozy, treści, zalecenia lub decyzje,
7. które mogą wpływać na środowisko fizyczne lub wirtualne.

Wskazane powyżej cechy stanowią niejako swoistą mapę drogową, mającą pomóc ocenić, czy dane oprogramowanie stanowi system AI, który będąc zbudowane na danej architekturze informatycznej, posiada funkcjonalności uwzględniające i umożliwiające urzeczywistnienie ww. siedem cech konstytutywnych.

Jedną z najważniejszych cech stanowiących o tym, czy dany system został faktycznie oparty o rozwiązania sztucznej inteligencji, czy też nie, jest jego zdolność do wyciągania wniosków, co jest cechą dystynktywną, odróżniającą AI od innych rodzajów software’u. Według opracowania NASK: „proste systemy oprogramowania, oparte na klasycznych heurystykach lub podstawowych mechanizmach predykcyjnych, nie są traktowane jako systemy AI [, gdyż] niektóre systemy pomimo posiadania zdolności wnioskowania w wąskim zakresie, mogą nie wchodzić w zakres definicji systemu AI [, bowiem] w takim przypadku głównym powodem ich wyłączenia spod omawianych regulacji będzie ich ograniczona zdolność do analizowania wzorców i autonomicznego dostosowywania swoich wyników”.

Z kolei drugi merytoryczny rozdział opracowania NASK dotyczący wytycznych Komisji Europejskiej w zakresie zakazanych praktyk w systemach AI (vide art. 5 AIA) stanowi szeroki przegląd poszczególnych ustępów art. 5 AIA. W wykazie zakazanych praktyk AIA wskazuje „katalog ośmiu kategorii systemów, których wykorzystanie może prowadzić m.in. do manipulacji, eksploatacji słabości ludzkich, kontroli społecznej lub inwigilacji”.

Opracowanie NASK szczegółowo omawia w tym aspekcie następujące, kluczowe elementy art. 5 AIA:

• 5 ust. 1 lit. a – szkodliwa manipulacja, wprowadzenie w błąd i wykorzystanie;
• 5 ust. 1 lit. b – szkodliwe wykorzystanie słabości;
• 5 ust. 1 lit. c – scoring społeczny;
• 5 ust. 1 lit. d – ocena lub przewidywanie ryzyka popełnienia przestępstwa;
• 5 ust. 1 lit. e – nieukierunkowane pozyskiwanie wizerunków twarzy z Internetu lub nagrań z telewizji przemysłowej;
• 5 ust. 1 lit. f – wnioskowanie na temat emocji osoby fizycznej w miejscu pracy lub instytucjach edukacyjnych;
• 5 ust. 1 lit. g – kategoryzacja biometryczna na podstawie wrażliwych cech;
• 5 ust. 1 lit. h – zdalna identyfikacja biometryczna w czasie rzeczywistym w przestrzeni publicznej do celów ścigania przestępstw.

Podsumowując zatem, omawiane tu opracowanie opublikowane przez NASK jest ważnym i istotnym dokumentem, przybliżającym polskim odbiorcom znaczenie Aktu o AI (AIA), będącego kluczowym elementem regulacji unijnych w zakresie sztucznej inteligencji. Przedstawiono w nim najistotniejsze zagadnienia w zakresie wprowadzonych niedawno do porządku prawnego dwóch kluczowych rozdziałów AIA dotyczących fundamentalnych kwestii, czyli definicji systemu AI (w tym ze wskazaniem cech konstytutywnych AI) oraz wykazu zakazanych praktyk w tym sektorze.

Autorkom opracowania NASK udało się przybliżyć i wyjaśnić w nim najważniejsze elementy wytycznych Komisji Europejskiej we wskazanych powyżej dwóch obszarach, przy jednoczesnym naświetleniu i rozwianiu potencjalnych wątpliwości interpretacyjnych tych wytycznych. Jak napisały same autorki, jego „celem jest przybliżenie tej tematyki jak najszerszej grupie odbiorców, którzy mogą być zainteresowani praktycznymi aspektami stosowania Aktu o AI – takimi jak administracja publiczna, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe czy też użytkownicy systemów sztucznej inteligencji”.

Źródło: www.nask.pl

Autor: Mateusz Benedykt Dzięcielski