Nowe przepisy o dostępności – jak ułatwić osobom z niepełnosprawnościami korzystanie z usług i produktów

28 czerwca 2025 roku weszła w życie Ustawa o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze (dalej: „Ustawa”). Stanowi ona implementację do polskiego porządku prawnego Europejskiego Aktu o Dostępności (European Accessibility Act). Jest to dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług. Jej celem jest ujednolicenie wymogów dotyczących dostępności produktów i usług na rynku wewnętrznym UE, aby ułatwić osobom z niepełnosprawnościami korzystanie z nich. Polska ustawa, uchwalona 26 kwietnia 2024 r., ma zatem na celu dostosowanie polskiego prawa do wymogów stawianych przez wskazaną dyrektywę.

Ustawa znajdzie zastosowanie do producentów, importerów czy dystrybutorów produktów wymienionych w ustawie, jak również do niektórych usługodawców, a jej zasadniczym celem jest takie oferowanie niektórych produktów i usług, aby były one dostępne dla osób ze szczególnymi potrzebami w rozumieniu Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych z 2006 roku. Ustawa określać będzie m.in. wymogi dostępności produktów i usług, obowiązki podmiotów gospodarczych w zakresie zapewnienia spełniania wymagań dostępności produktów i usług, system, zasady i tryb sprawowania nadzoru w zakresie zapewnienia spełniania wymagań dostępności produktów i usług.

Zakres stosowania ustawy

Ustawa reguluje obowiązki podmiotów gospodarczych w zakresie zapewniania dostępności wybranych produktów i usług dla osób z niepełnosprawnościami oraz innych osób ze szczególnymi potrzebami. W aspekcie przedmiotowym, Ustawa dotyczy wymagań dostępności produktów i usług, obowiązków podmiotów gospodarczych w zakresie zapewniania spełniania wymagań dostępności produktów i usług oraz systemu, zasad i trybu sprawowania nadzoru rynku w zakresie zapewniania spełniania wymagań dostępności produktów i usług (art. 1).

Podmiotowo ustawa obejmuje producentów, upoważnionych przedstawicieli, importerów i dystrybutorów, a także usługodawców świadczących (art. 2). Obowiązki tych podmiotów określono szczegółowo w rozdziałach 2–5 ustawy (art. 7–72). Mikroprzedsiębiorcy zostali co do zasady zwolnieni z obowiązków wynikających z ustawy na podstawie art. 4 pkt 1.

Zakres przedmiotowy Ustawy został sprecyzowany w art. 3, który wskazuje konkretne kategorie produktów i usług podlegających wymogom dostępności.

Przepisy ustawy stosuje się do następujących produktów:

1) konsumenckich systemów sprzętu komputerowego ogólnego przeznaczenia i ich systemów operacyjnych,

2) terminali:

a) płatniczych, będących urządzeniami, których głównym przeznaczeniem jest umożliwianie dokonywania płatności z użyciem instrumentów płatniczych w rozumieniu art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych w fizycznym punkcie sprzedaży,

b) samoobsługowych przeznaczonych do oferowania lub świadczenia usług objętych ustawą:

– bankomatów i wpłatomatów,

– automatów biletowych,

– urządzeń do odprawy,

– interaktywnych terminali przeznaczonych do udzielania informacji, z wyjątkiem terminali instalowanych jako zintegrowane części pojazdów samochodowych, statków powietrznych, statków wodnych i taboru kolejowego,

3) konsumenckich urządzeń końcowych z interaktywnymi zdolnościami obliczeniowymi wykorzystywanych do oferowania lub świadczenia usług:

a) telekomunikacyjnych,

b) dostępu do audiowizualnych usług medialnych,

4) czytników książek elektronicznych.

Przepisy Ustawy stosuje się również do konsumenckich urządzeń końcowych z interaktywnymi zdolnościami obliczeniowymi wykorzystywanych do oferowania lub świadczenia usług telekomunikacyjnych oraz dostępu do audiowizualnych usług medialnych a także czytników książek elektronicznych.

Ponadto przypisy Ustawy znajdują zastosowanie do następujących usług oferowanych lub świadczonych na rzecz konsumentów: telekomunikacyjnych, z wyjątkiem usług transmisji wykorzystywanych do oferowania lub świadczenia usług komunikacji maszyna-maszyna, dostępu do audiowizualnych usług medialnych, towarzyszących usługom autobusowego i autokarowego transportu pasażerskiego, usługom wodnego transportu pasażerskiego oraz usługom lotniczego i kolejowego transportu pasażerskiego w zakresie: stron internetowych, usług oferowanych lub świadczonych za pomocą urządzeń mobilnych, w tym aplikacji mobilnych, biletów elektronicznych i usług elektronicznych systemów sprzedaży biletów, dostarczania informacji związanych z tymi usługami, w tym informacji o podróży w czasie rzeczywistym, przy czym w odniesieniu do dostarczania tych informacji za pośrednictwem ekranów informacyjnych obowiązek ten dotyczy wyłącznie interaktywnych ekranów znajdujących się na terytorium Unii Europejskiej oraz dostarczania informacji za pomocą przeznaczonych do tego interaktywnych terminali samoobsługowych znajdujących się na terytorium Unii Europejskiej, z wyjątkiem terminali instalowanych jako zintegrowane części pojazdów samochodowych, statków powietrznych, statków wodnych i taboru kolejowego, a także do bankowości detalicznej, rozpowszechniania książek elektronicznych i handlu elektronicznego.

Dostępność towarów i usług

Pierwsza grupa obowiązków dotyczy spełniania wymagań dostępności w zakresie informacji o sprzedawanym lub oferowanym produkcie. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy, wszystkie instrukcje, etykiety i ostrzeżenia dotyczące użytkowania produktu – jeśli są umieszczone w lub na produkcie – muszą być dostępne za pomocą więcej niż jednego kanału sensorycznego. Treść tych informacji musi być przedstawiona w sposób zapewniający ich postrzegalność i zrozumiałość, przy zastosowaniu odpowiedniego rozmiaru i kroju czcionki, właściwego kontrastu, a także zachowując odpowiednie odstępy między literami, wierszami i akapitami. Instrukcje, które nie są zamieszczone bezpośrednio na produkcie, muszą być dostępne publicznie – np. na stronie internetowej – z wyraźnym oznaczeniem miejsca ich udostępnienia na produkcie lub jego opakowaniu.

Obowiązki te rozciągają się także na informacje prezentowane przez sam produkt, interfejs użytkownika oraz wyposażenie techniczne. Produkty muszą umożliwiać bezprzewodowe połączenie z narzędziami wspomagającymi, np. urządzeniami wzmacniającymi dźwięk (art. 8 i art. 11), a ich konstrukcja nie może powodować zakłóceń w działaniu tych narzędzi. Dodatkowo, interfejsy muszą zapewniać alternatywne formy komunikacji (np. głosowej, tekstowej, wizualnej) oraz być zaprojektowane tak, by umożliwiały intuicyjną obsługę, także osobom z ograniczoną sprawnością ruchową czy sensoryczną.

Wymogi te znajdują swoje dopełnienie w art. 8, który określa szczegółowe wymagania funkcjonalne wobec produktów – np. zapewnienie alternatywnych rozwiązań dla elementów dźwiękowych, wizualnych czy opartych na mowie. Produkty muszą być przystosowane do różnych form obsługi, nie mogą wymagać nadmiernej siły fizycznej, muszą ograniczać ryzyko ataków padaczki fotogennej oraz umożliwiać bezpieczne i prywatne korzystanie z funkcji dostępności. Wymagania te są rozszerzane dla określonych kategorii produktów: terminale muszą być wyposażone m.in. w syntezę mowy i umożliwiać korzystanie z funkcji dostępności bez ich uprzedniego aktywowania (art. 9), czytniki e-booków muszą również mieć funkcję syntezy mowy (art. 10), a urządzenia wykorzystywane do świadczenia usług telekomunikacyjnych i medialnych muszą oferować komunikację tekstową w czasie rzeczywistym oraz współpracować z narzędziami wspomagającymi (art. 11).

Analogiczne obowiązki dostępności dotyczą usług oferowanych przez przedsiębiorców. Jak wynika z art. 12, przedsiębiorcy są zobowiązani do udzielania informacji o oferowanych i świadczonych usługach za pomocą więcej niż jednego kanału sensorycznego, w sposób zrozumiały, z zastosowaniem odpowiednich formatów tekstowych i graficznych, czcionek oraz alternatywnej prezentacji treści nietekstowych. Informacje te powinny być również dostępne w formie elektronicznej, spełniającej wymogi postrzegalności, funkcjonalności, zrozumiałości i kompatybilności. Strony internetowe i aplikacje mobilne muszą być zaprojektowane spójnie i dostępnie dla wszystkich użytkowników.

Ponadto, ustawa nakłada dodatkowe wymagania sektorowe w zależności od rodzaju świadczonej usługi. W usługach telekomunikacyjnych (art. 13) należy zapewnić możliwość jednoczesnej komunikacji głosowej i tekstowej, a w usługach medialnych (art. 14) – dostępność elektronicznych przewodników po programach i udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami. Usługi transportowe muszą dostarczać bieżące informacje o dostępności pojazdów, infrastruktury, systemów biletowych i pomocy osobom ze szczególnymi potrzebami (art. 15). W bankowości detalicznej należy zapewnić dostępność narzędzi identyfikacji, składania podpisów elektronicznych oraz obsługi płatności (art. 16), a w handlu elektronicznym – przejrzystość informacji o dostępności oraz bezpieczeństwo i dostępność funkcji zakupowych (art. 18). Rozpowszechnianie e-booków podlega obowiązkowi zapewnienia m.in. synchronizacji tekstu z dźwiękiem, kompatybilności z narzędziami wspomagającymi i możliwości personalizacji formy prezentacji treści (art. 17).

W przypadkach, gdy dana funkcja produktu lub usługi nie została uregulowana wprost w przepisach art. 7–18, przedsiębiorca ma obowiązek stosować funkcjonalne kryteria dostępności (art. 19). Obejmują one m.in. zapewnienie alternatyw dla wzroku, słuchu, mowy, zdolności manualnych oraz ochronę prywatności użytkownika. Jeśli zastosowanie wymagań ustawy wiązałoby się z koniecznością zasadniczej zmiany właściwości produktu lub usługi albo stanowiłoby nieproporcjonalne obciążenie dla przedsiębiorcy, możliwe jest odstąpienie od ich stosowania. Taka decyzja wymaga jednak przeprowadzenia szczegółowej oceny i udokumentowania jej przebiegu (art. 21).

Spełnienie wymagań dostępności może być również uznane, jeżeli produkt lub usługa są zgodne z normami zharmonizowanymi lub innymi oficjalnymi specyfikacjami technicznymi, obejmującymi dany zakres (art. 20). Usługi wsparcia, takie jak pomoc techniczna, centra obsługi klienta czy szkolenia, również muszą być świadczone w sposób dostępny, a informacje udzielane w ich ramach – zgodne z ogólnymi zasadami dostępności (art. 22).

Obowiązki

Ustawa przewiduje szczegółowe obowiązki proceduralne dla producentów, importerów, dystrybutorów oraz usługodawców w zakresie zapewnienia zgodności produktów i usług z wymaganiami dostępności. Producent jest zobowiązany do zapewnienia, że każdy produkt wprowadzany do obrotu spełnia wymagania dostępności (art. 23 ust. 1). Zgodność ta jest oceniana na podstawie wewnętrznej kontroli produkcji, w ramach której producent sporządza dokumentację techniczną produktu zawierającą ogólny opis, wykaz zastosowanych norm lub opis alternatywnych rozwiązań zapewniających dostępność (art. 23 ust. 3). Po pozytywnej ocenie producent sporządza deklarację zgodności, w której potwierdza spełnienie wymagań dostępności, oraz umieszcza oznakowanie CE na produkcie lub jego opakowaniu (art. 23 ust. 6–7).

Deklaracja zgodności musi być zgodna z przepisami unijnymi i zawierać informacje o spełnianiu lub, jeśli dotyczy, niespełnianiu określonych wymagań dostępności. Producent przechowuje ją przez pięć lat i aktualizuje w przypadku zmian właściwości produktu (art. 24). Ponadto zobowiązany jest do wdrożenia procedur zapewniających utrzymanie zgodności w produkcji seryjnej oraz uwzględniania zmian w normach technicznych (art. 25).

Informacje identyfikujące produkt i producenta, w tym dane kontaktowe w języku polskim, muszą być umieszczone na produkcie, jego opakowaniu lub dokumentacji towarzyszącej. Producent dołącza także instrukcje, ostrzeżenia i inne informacje przewidziane w art. 7 ust. 1 (art. 26). W przypadku uzasadnionych wątpliwości co do zgodności produktu z wymaganiami dostępności, producent ma obowiązek niezwłocznie podjąć działania naprawcze lub wycofać produkt z obrotu, a także poinformować o tym właściwe organy nadzoru w Polsce i innych państwach członkowskich UE. Producent prowadzi ewidencję niezgodnych produktów oraz skarg i na żądanie udostępnia dokumentację i informacje organom nadzoru (art. 27).

Część obowiązków producenta może być delegowana na upoważnionego przedstawiciela, z wyjątkiem tych związanych bezpośrednio z projektowaniem, oceną zgodności i oznakowaniem CE (art. 28). Importer przed wprowadzeniem produktu do obrotu musi upewnić się, że spełnia on wymagania dostępności, a producent wypełnił swoje obowiązki. Jest także zobowiązany do podjęcia działań naprawczych lub wycofania produktu w razie powzięcia wątpliwości co do jego zgodności. Importer przechowuje dokumentację techniczną i deklarację zgodności przez pięć lat oraz współpracuje z organami nadzoru (art. 29). Analogiczne obowiązki ciążą na dystrybutorach, którzy przed udostępnieniem produktu na rynku muszą sprawdzić jego zgodność, w szczególności obecność oznakowania CE i wymaganych informacji. W przypadku stwierdzenia niezgodności lub wątpliwości, dystrybutor informuje odpowiednie podmioty i współpracuje z organami nadzoru (art. 30). Jeżeli importer lub dystrybutor wprowadza produkt pod własną marką lub dokonuje zmian mogących wpływać na dostępność, traktowany jest jak producent i ponosi pełną odpowiedzialność (art. 31).

Usługodawcy mają obowiązek przeprowadzania oceny zgodności oferowanych usług z wymaganiami dostępności. W regulaminach lub innych dokumentach muszą publicznie i w sposób dostępny podać informacje o usłudze, sposobie korzystania z niej oraz o spełnianiu wymagań dostępności. Muszą także przechowywać te informacje, dostosowywać się do zmian prawnych i technicznych oraz podejmować działania naprawcze w razie stwierdzenia niezgodności (art. 32). Ponadto usługodawca ma obowiązek informowania o stanie dostępności infrastruktury wykorzystywanej do świadczenia usług (np. budynków i pomieszczeń) lub posiadaniu certyfikatu dostępności, jeżeli został wydany (art. 33). Wreszcie, każdy podmiot gospodarczy – producent, importer, dystrybutor lub usługodawca – ma obowiązek, na żądanie Prezesa Zarządu PFRON lub właściwego organu nadzoru rynku, przekazać dane identyfikacyjne swoich partnerów handlowych (dostawców i odbiorców produktów), a także przechowywać takie informacje przez okres pięciu lat. Jeżeli nie jest w stanie ich uzyskać, organ nadzoru może wystąpić do Krajowej Administracji Skarbowej o udostępnienie tych danych (art. 34).

Kontrola stosowania i kary

Usługodawcy są nadto zobowiązani do udzielania informacji w sposób zapewniający ich postrzegalność, funkcjonalność, zrozumiałość i kompatybilność. Wreszcie, w zależności od rodzaju oferowanych usług, ustawodawca przewiduje dodatkowe wymagania ich dostępności jak np. w odniesieniu do usług handlu elektronicznego konieczność zapewnienia narzędzi pozwalających na identyfikację stron usługi handlu elektronicznego czy wpływających na polepszenie stopnia bezpieczeństwa dokonywanych płatności. W tym zakresie obowiązki zapewnienia odpowiedniej dostępności dotyczyć będą zarówno samych usługodawców jak również podmiotów, które będą oferowały usługi, których same nie świadczą.

W ramach nadzoru nad przestrzeganiem przepisów ustawy, przewiduje się dwa podstawowe mechanizmy. Pierwszym z nich jest prawo konsumenta do złożenia skargi na niezapewnianie spełniania wymagań dostępności przez produkt lub usługę, na którą podmiot zobowiązany będzie musiał odpowiedzieć w terminie 30 dni od daty otrzymania skargi, pod rygorem uznania jej za rozpatrzoną pozytywnie, a przez to pod rygorem zobowiązania do realizacji żądania skarżącego w terminie 6 miesięcy.

Drugi mechanizm kontroli obejmować będzie nadzór rynku sprawowany przede wszystkim przez Prezesa Zarządu PFRON, ale również organy nadzoru (jak np.: Rzecznik Finansowy czy Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej), czy wreszcie organy celne. Organy nadzoru uprawnione będą do wszczynania postępowań administracyjnych dotyczących wykonywania obowiązków przewidzianych ustawą, jak również wydawania decyzji np.: nakazujących zapewnienie spełniania przez produkt lub usługę wymagań dostępności, nakazujących wycofanie produktów z obrotu, czy zakazujących udostępniania produktów na rynku.

Ustawa przewiduje możliwość nałożenia kar pieniężnych na podmioty gospodarcze, które naruszają obowiązki w zakresie zapewniania dostępności produktów i usług. Kary mogą zostać nałożone zarówno na producentów, usługodawców, jak i importerów oraz dystrybutorów. Karze podlega producent, który m.in. wprowadza do obrotu produkt niespełniający wymagań dostępności, nie sporządza wymaganej dokumentacji ani deklaracji zgodności, nie współpracuje z organem nadzoru lub nie zgłasza niezgodności produktu. Usługodawca może zostać ukarany za brak zapewnienia dostępności usług, nieprzekazanie wymaganych informacji lub dokumentów, niewypełnienie obowiązków informacyjnych wobec użytkowników i organów nadzoru.

Kary grożą również importerom, którzy wprowadzają na rynek produkty niespełniające wymagań lub nie informują o tym odpowiednich organów, a także nie wykonują obowiązków dokumentacyjnych. Dystrybutorzy odpowiadają za udostępnianie produktów, wobec których powzięto wątpliwości co do dostępności, oraz za brak współpracy z organami nadzoru. Wysokość kary pieniężnej może wynieść do dziesięciokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej za rok poprzedzający, ale nie więcej niż 10% obrotu osiągniętego w roku poprzedzającym rok wydania decyzji o karze.

Kary nakłada Prezes Zarządu PFRON lub właściwy organ nadzoru rynku w drodze decyzji administracyjnej. Wysokość kary jest ustalana indywidualnie, z uwzględnieniem stopnia naruszenia przepisów, liczby niezgodnych produktów lub usług i skali wpływu na użytkowników. Nałożoną karę należy uiścić w terminie 14 dni od momentu, gdy decyzja staje się ostateczna, na rachunek Funduszu Dostępności. Egzekucja kar następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a wpływy z kar zasilają Fundusz Dostępności.

Podsumowanie

Ustawa o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze stanowi przełomowy krok w kierunku systemowego wdrażania zasad dostępności w życiu codziennym i gospodarczym. Znaczenie tego aktu prawnego sprowadza się do implementacji Europejskiego Aktu o Dostępności, wprowadzając do polskiego porządku prawnego jego potencjał rzeczywistego zwiększenia równości szans dla osób z niepełnosprawnościami i innych użytkowników ze szczególnymi potrzebami.

Ustawa nie tylko nakłada obowiązki na producentów, importerów, dystrybutorów i usługodawców, ale też tworzy jednolite ramy oceny zgodności, przejrzystego informowania oraz reagowania na niezgodności – zarówno na etapie projektowania, jak i w obrocie rynkowym. Szczególną wagę przypisano mechanizmom nadzoru i sankcjom, które po raz pierwszy w tak wyraźny sposób wzmacniają egzekwowanie przepisów w zakresie dostępności. Należy również zwrócić uwagę na długofalowe konsekwencje tej regulacji – zarówno w kontekście odpowiedzialności społecznej biznesu, jak i zmiany standardów rynkowych. Ustawa nie tylko zmusza do technicznego dostosowania produktów i usług, ale promuje kulturę projektowania z myślą o wszystkich użytkownikach. To nie tylko wymóg prawny, ale i impuls do innowacji oraz budowania przewagi konkurencyjnej. W świetle powyższego, ustawa jawi się nie jako biurokratyczny obowiązek, lecz jako instrument transformacji, integrujący zasady równości, odpowiedzialności i nowoczesnego podejścia do projektowania produktów i świadczenia usług.

dr Jakub Pokoj

partner, radca prawny w AVENTUM Kancelarii Prawna Radców Prawnych i Adwokatów Malik, Pokoj i Partnerzy

Artykuł powstał w ramach realizacji projektu Centrum Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw sfinansowanego ze środków Ministerstwa Rozwoju i Technologii.