Wielowarstwowe etykiety peel-off na produkty spożywcze – rzetelna informacja dotycząca żywności w UE

Jednym z celów unijnej regulacji prawa żywnościowego jest zapewnienie konsumentom prawidłowej informacji na temat żywności. Aby to osiągnąć, konieczne jest zadbanie o prawidłową czytelność etykiet produktów spożywczych. Stąd też zakres obowiązkowych informacji na temat żywności oraz sposób ich rozmieszczenia na etykietach środków spożywczych są ściśle regulowane prawem.

Producenci żywności wiedzą, iż ciąży na nich obowiązek jasnego, zrozumiałego i czytelnego etykietowania środków spożywczych. Niemniej jednak wątpliwości nie brakuje. Co więcej, pojawiające się nowe technologie i innowacyjne rozwiązania stawiają producentów przed kolejnymi pytaniami. Niniejszy artykuł pomoże odpowiedzieć na jedno z nich: czy produkty spożywcze mogą zostać oznakowane za pomocą etykiety wielowarstwowej „peel-off”, a jeśli tak, to w jakich sytuacjach są one dopuszczalne?

Etykieta czytelna, czyli jaka? Treść i znaczenie art. 12 i 13 Rozporządzenia 1169/2011

Przepisy unijne nie regulują, jaki konkretnie kształt czy rozmiar powinno mieć opakowanie żywności oraz jak powinna być skonstruowana etykieta. Jednocześnie jednak rozporządzenie 1169/2011[1] wskazuje, jakie wymogi powinna owa etykieta spełniać. "Etykieta" wg przepisów unijnych jest definiowana szeroko – oznacza jakąkolwiek metkę, znak firmowy, znak handlowy, ilustrację lub inny opis pisany, drukowany, tłoczony, odbity lub w inny sposób naniesiony na opakowanie lub pojemnik z żywnością lub załączony do opakowania lub pojemnika z żywnością. "Etykietowanie" oznacza wszelkie napisy, dane szczegółowe, znaki handlowe, nazwy marek, ilustracje lub symbole odnoszące się do danego środka spożywczego i umieszczone na wszelkiego rodzaju opakowaniu, dokumencie, ulotce, etykiecie, opasce lub pierścieniu towarzyszącym takiej żywności lub odnoszącym się do niej. Definicje są więc szerokie i wynika z nich, iż etykieta może być również „w inny sposób naniesiona” lub „załączona” do opakowania.

Niezależnie od tego, jak producent zdecyduje się nanieść lub załączyć etykietę do opakowania, etykieta musi spełnić kryterium czytelności. Czytelność można osiągnąć przez szereg czynników, takich jak rozmiar czcionki, odstępy między wierszami, grubość linii pisma, barwa czcionki czy też kontrast między pismem a tłem, zaś efekt powinien gwarantować wizualną dostępność informacji ogółowi społeczeństwa.

Jednym z elementów czytelności etykiety jest rozmiar czcionki. W tym zakresie rozporządzenie unijne jest precyzyjne – producenci są obowiązani do stosowania określonej wielkości czcionki. Jej rozmiar nie może być mniejszy niż 1,2 mm. Wyjątkiem są opakowania lub pojemniki, których największa powierzchnia ma pole mniejsze niż 80 cm² – w tym przypadku czcionka powinna mieć co najmniej 0,9 mm. Rozporządzenie jest w tym zakresie precyzyjne, gdyż załącznik nr IV precyzuje, w jaki sposób określić wysokość czcionki. Wymagany, minimalny rozmiar czcionki odnosi się do danych, których podanie jest obowiązkowe na etykiecie.

Prawdziwą trudnością dla przedsiębiorców jest jednak sprostanie wymogom określonym w art. 12 ust. 1 i 13 ust. 1 rozporządzenia 1169/2011, a więc konieczność umieszczenia na opakowaniu lub na załączonej do niego etykiecie wszystkich obowiązkowych informacji na temat żywności. Informacji obligatoryjnych jest dużo – obowiązek ich umieszczenia wynika z:

• 9 rozporządzenia 1169/2011 (np. wykaz składników, data minimalnej trwałości, nazwa i adres producenta, informacja o wartości odżywczej);
• załączników do rozporządzenia 1169/2011 (np. załącznik III, oznaczenie "pakowany w atmosferze ochronnej");
• z przepisów szczegółowych (np. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety; Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2022/2104[2] z dnia 29 lipca 2022 r.).

Informacje te powinny być umieszczone w widocznym miejscu, wyraźnie, nieusuwalne. Co więcej, nie mogą być w „żadnej sposób ukryte, zasłonięte, pomniejszone ani przerwane jakimikolwiek innymi nadrukami, ilustracjami czy innym materiałem”. Rodzi się więc pytanie, czy w świetle wyżej wymienionych wymogów, etykiety wielowarstwowe pell-off są w ogóle dopuszczalne prawnie? Niejednokrotnie przedsiębiorcy korzystają również z wyjątku, który przewidziany został w art. 16 rozporządzenia 1169/2011 a który dotyczy opakowań o największej powierzchni mniejszej niż 10 cm². W przypadku takich produktów zakres informacji obowiązkowych jest ograniczony.

Najważniejsze wnioski z art. 12 i 13 rozporządzenia 1169/2011 to:

• obowiązkowe informacje na temat żywności muszą być łatwo dostępne;
• w przypadku żywności opakowanej obowiązkowe informacje na temat żywności muszą znajdować się bezpośrednio na opakowaniu lub na załączonej do niego etykiecie;
• obowiązkowe informacje na temat żywności muszą być umieszczone w widocznym miejscu;
• obowiązkowe informacje na temat żywności muszą być dobrze widoczne, wyraźnie czytelne oraz, w stosownych przypadkach, nieusuwalne;
• obowiązkowe informacje na temat żywności nie mogą być w żaden sposób ukryte, zasłonięte, pomniejszone ani przerwane jakimikolwiek innymi nadrukami, ilustracjami czy innym materiałem.

Czym są i jakie mają zastosowanie etykiety peel-off?

Dostępne na rynku, małe produkty spożywcze, potrzebują kreatywnych i alternatywnych rozwiązań w zakresie etykietowania. Wynika to z faktu, iż producent często nie jest w stanie sprostać zamieszczeniu wszystkich wymaganych prawem informacji na małej etykiecie. Takimi produktami mogą być np. niektóre suplementy diety – shoty witaminowe, małe przekąski, mini batoniki. Produkty tego rodzaju są niejednokrotnie tak małe, że nie ma technicznej możliwości umieszczenia wszystkich informacji wymaganych prawem na etykiecie w taki sposób, aby były czytelne dla konsumenta. Dodatkowo, niektóre produkty spożywcze, ze względu na swój nieregularny kształt, mają ograniczoną powierzchnię zadruku, posiadają wypukłości,  pofałfdowania (np. świąteczne jajka czekoladowe).

Etykiety wielowarstwowe mogą okazać się optymalnym rozwiązaniem dla małych produktów żywnościowych. Tego rodzaju etykiety są już znane konsumentom z produktów leczniczych i kosmetyków. Etykieta peel-off posiada parę zadrukowanych, odklejanych warstw, dzięki czemu na małej powierzchni można zmieścić więcej informacji. Może ona mieć formę małej, składanej książeczki lub minibroszury – tzw. bookletu.

Stanowisko inspekcji sanitarnej, Komisji Europejskiej oraz sądów polskich. Czego dotyczył wyrok WSA w Rzeszowie II SA/Rz 926/22 i skarga kasacyjna do NSA?

Rozważając zastosowanie etykiety wielowarstwowej na produkcie spożywczym, warto przyjrzeć się stanowisku inspekcji sanitarnej, Komisji Europejskiej oraz najnowszym orzeczeniom sądów polskich.

Komisja Europejska już w 2018 r. opublikowała „Zawiadomienie Komisji w sprawie pytań i odpowiedzi dotyczących stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności”. Zaznaczyć należy, iż stanowisko nie jest wiążącym źródłem prawa a jedynie wskazówką interpretacyjną. Komisja Europejska odniosła się do pytania dotyczącego rodzaju etykiet, wskazując iż: „W przypadku dołączonych do opakowania etykiet odklejanych należy przeprowadzić indywidualną ocenę, aby ustalić, czy spełnione są ogólne wymogi dotyczące obecności, dostępności i położenia obowiązkowych informacji.” Choć jest to odpowiedź dalece niejednoznaczna, to nie wyklucza ona zastosowania etykiet odklejanych. Sugeruje jednak, iż dla ich zastosowania konieczna jest dalsza ocena w zakresie dostępności obowiązkowych informacji.

Powołując się na wyżej przedstawione zawiadomienie Komisji Europejskiej, Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) opublikował na stronie internetowej stanowisko, w świetle którego etykiety typu „peel-off”, zawierające obowiązkowe informacje nt. żywności na wewnętrznej stronie naklejki, nie mogą być stosowane, gdyż są niezgodne z art. 12 i 13 rozporządzenia 1169/2011. Zdaniem GIS wynika to z faktu, iż informacje powinny być łatwo dostępne dla konsumenta, nie mogą być zakryte, zasłonięte, zaś etykiety wielowarstwowe mogą wprowadzić konsumenta w błąd. Co więcej, tego typu etykiety wymagają zdolności manualnej oraz mogą rodzić obawy konsumentów związane z możliwością uszkodzenia opakowania w trakcie próby odklejenia warstwy przylepnej. GIS dopuścił w swoim stanowisku stosowanie etykiet peel-off w sytuacji, gdy na wewnętrznych częściach etykiety znajdują się jedynie informacje dodatkowe (np. oświadczenia żywieniowe, przepisy kulinarne). Analogicznie, jak w przypadku zawiadomienia Komisji Europejskiej, stanowisko GIS, choć uzgodnione z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Głównym Inspektoratem Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych oraz Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumenta, nie jest obowiązującym źródłem prawa a jedynie wskazuje interpretację organu.

Z takim stanowiskiem inspekcji sanitarnej nie zgodził się jednak Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Rzeszowie. W sprawie o sygn.  II SA/Rz 926/22 WSA rozpatrywał bardzo ciekawe zagadnienie, dotyczące oznakowania suplementu diety pod postacią niewielkich ampułek, zawierających jedynie 25 ml płynu. Ampułki te były oznakowane w innowacyjny sposób, albowiem obowiązkowe informacje (w języku polskim) na temat żywności znajdowały się na wewnętrznej części wielowarstwowej etykiety. W wyniku przeprowadzonej kontroli sanitarnej producent suplementu diety został zobowiązany m.in. do zmiany etykiet ampułek w taki sposób, aby obowiązkowe dane znajdowały się na wierzchniej części etykiety. Przedsiębiorca nie zgodził się z decyzją inspekcji sanitarnej, złożył odwołanie a następnie skargę do WSA, wskazując m. in. że na etykiecie "peel-off" pojedynczej ampułki produktu umieszczono strzałkę wskazującą na umieszczenie dalszych informacji po wewnętrznej jej stronie oraz informację, że składniki, porcja zalecana do spożycia w ciągu dnia, ostrzeżenia i ważne informacje znajdują się w dalszej części etykiety warstwowej. Etykieta posiadała adnotację "składniki, porcja zalecana do spożycia w ciągu dnia, inne ostrzeżenia i ważne informacje znajdują się w dalszej części etykiety warstwowej! Zapoznaj się z całością etykiety".

Decyzja WSA była korzystna dla przedsiębiorcy. Sąd uchylił zaskarżoną decyzję, argumentując iż:

• zastosowanie etykiety wielowarstwowej powoduje „ukrycie” części obowiązkowych informacji, gdyż są one widoczne dopiero po usunięciu/odklejeniu wierzchniej warstwy etykiety. Niemniej jednak nie są one „ukryte” w rozumieniu art. 13 ust. 1 rozporządzenia 1169/2011;
• rozporządzenie nie definiuje pojęcia „ukrycia” lub „zasłonięcia informacji”, jednakże zdaniem WSA chodzi o celowe działanie, zmierzające do takiego umieszczenia informacji, które nie będzie pozwalało na zapoznanie się z nią w wyniku standardowego zaznajomienia się z treścią etykiety. Zdaniem WSA chodzi więc o ukrycie lub zasłonięcie informacji obowiązkowej nadrukiem, ilustracją, czy materiałem innym niż sama etykieta (jej część);
• ocenę co do ukrycia lub też zasłonięcia informacji obowiązkowej należy dokonywać każdorazowo z uwzględnieniem indywidualnych cech danej konkretnej etykiety, w tym dostępności wymaganych informacji;
• oceniany przez WSA środek spożywczy zawierał na zewnętrznej warstwie etykiety część informacji obowiązkowych oraz komunikat, iż pozostałe informacje znajdują się w dalszej części etykiety warstwowej. Na wierzchniej warstwie etykiety była zamieszczona również "zawinięta" strzałka sugerująca obecność kolejnej warstwy;
• w takiej sytuacji nie można uznać , że informacje obowiązkowe zamieszczone na kolejnej warstwie etykiety są zasłonięte, a na pewno nie są ukryte w rozumieniu rozporządzenia 1169/2011, skoro można ją łatwo odklei i nie niszcząc etykiety zakleić z powrotem;
• szczegółowa analiza rozporządzenia 1169/2011 (w tym art. 13 ust. 5, pkt 41 preambuły) wskazuje, że nie wszystkie informacje obowiązkowe są objęte wymogiem ich umieszczenia w jednym polu widzenia;
• definicja etykiety nie wyklucza dopuszczalności stosowania etykiety składającej się z kilku warstw;
• nie można uznać, by z przepisów wynikał obowiązek umieszczenia wszystkich informacji obowiązkowych na jednej warstwie etykiety.

Jednym z najważniejszych wniosków z orzeczenia WSA jest dopuszczalność umieszczenia części informacji obowiązkowych w warstwie wewnętrznej etykiety, jednakże takie rozwiązanie jest uwarunkowane:

• tym, w jaki sposób producent poinformuje na zewnętrznej części opakowania o dalszej zawartości wewnątrz etykiety typu peel-off;
• oceną, czy przeciętny konsument może on z łatwością zapoznać się z wszystkimi wymaganymi informacjami. Przy ocenie należy uwzględnić m.in. łatwość odklejenia i ewentualnego doklejenia wierzchniej warstwy z powrotem do powierzchni wewnętrznej warstwy.

Co istotne, ww. wyrok jest prawomocny, a złożona przez inspekcję sanitarną skarga kasacyjna została oddalona. Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) w wyroku z dnia 15 lutego 2024 r. (sygn. II GSK 678/23) potwierdził interpretację i argumentację przyjętą przez WSA.

Jakie jest znaczenie wyroku dla przedsiębiorców?

Rozstrzygnięcia WSA i NSA są bardzo korzystne dla przedsiębiorców branży spożywczej a jednocześnie diametralnie różne od wcześniej opublikowanego stanowiska GIS. Okazuje się bowiem, iż sądy dopuszczają możliwość zamieszczenia pewnych informacji obowiązkowych na wewnętrznej stronie etykiety wielowarstwowej peel-off – oczywiście z uwzględnieniem poniżej opisanych uwarunkowań.

Oceniając dopuszczalność oraz zasadność zastosowania etykiety wielowarstwowej, należy dokonać indywidualnej oceny produktu. Nie bez znaczenia jest oczywiście wielkość opakowania/etykiety. Jeśli etykieta jest tej wielkości, iż możliwe jest zamieszczenie na niej wszystkich wymaganych prawem informacji, to zasadność użycia etykiety peel-off jest wątpliwa. Trudno bowiem byłoby racjonalnie uzasadnić przesunięcie obligatoryjnych informacji nt. żywności do wewnętrznych warstw etykiety, a pozostawienie na zewnętrznej warstwie miejsca np. na atrakcyjne grafiki czy nieobowiązkowe oświadczenia żywieniowe.

Konieczne jest dokonanie indywidualnej oceny oraz uwzględnienie wymienionych już w poprzednim punkcie warunków, a więc:

• wyraźnie poinformować konsumenta, na zewnętrznej części etykiety wielowarstwowej, o umieszczeniu informacji obowiązkowych wewnątrz etykiety typu peel-off;
• warto wyraźnie oznaczyć miejsce odklejenia etykiety (np. zawiniętą strzałką);
• należy dokonać oceny, czy przeciętny konsument może z łatwością zapoznać się z wszystkimi wymaganymi informacjami. W tym celu warto „przetestować” konkretne rozwiązanie, sprawdzić łatwość odklejenia etykiety i następnie jej doklejenia z powrotem.

Ponadto, oceniając ryzyka związane z zastosowaniem etykiety wielowarstwowej na konkretnym środku spożywczym, warto pamiętać o rozsądnym rozmieszczeniu poszczególnych informacji. Wedle przepisów, niektóre informacje muszą znaleźć się w „tym samym polu widzenia”, w „głównym polu widzenia” (pole widzenia oznacza wszystkie powierzchnie opakowania, których treść można odczytać z pojedynczego punktu widzenia), niektóre zaś „obok” (np. "zawiera substancję(-e) słodzącą(-e)"; informację tę umieszcza się obok nazwy środka spożywczego”). Ponadto rozporządzenie 1169/2011 posługuje się również sformułowaniem „towarzyszy”, np. „w przypadku środków spożywczych, które zostały przed sprzedażą zamrożone, a które są sprzedawane rozmrożone, nazwie danego środka spożywczego towarzyszy określenie "rozmrożone". Warto więc dokonać szczegółowej analizy etykiety konkretnego środka spożywczego, zanim poszczególne dane zostaną przesunięte na kolejne warstwy etykiety peel-off.

W przypadku suplementów diety pamiętać należy oczywiście o ogólnych zasadach, zgodnie z którymi nie można wprowadzać konsumenta w błąd poprzez sugerowanie, że środek spożywczy jest produktem leczniczym lub ma właściwości lecznicze. Jak już wcześniej wspomniałam, etykiety wielowartswowe peel-off są stosowane na produktach leczniczych, stąd też niewielka ampułka (np. shot witaminowy), opatrzona etykietą wielowarstwową peel-off, może budzić skojarzenia z lekiem. Stąd też rekomenduję szczególną staranność w zakresie jednoznacznego etykietowania takich produktów.

W przypadku produktów niewielkich rozmiarów użycie etykiety wielowarstowej peel-off może być nie tylko dopuszczalne, ale nawet zasadne, wziąwszy pod uwagę wymóg czytelności i wymaganej prawem wielkości czcionki. Może się bowiem okazać, że treść na etykiecie wielowarstwowej będzie, z punktu widzenia konsumenta, bardziej czytelna, niż treść z trudem zagęszczona na niewielkiej etykiecie. Warto pamiętać, iż konsumenci znają już etykiety wielowarstwowe z produktów leczniczych oraz kosmetyków. Tego rodzaju etykieta nie jest więc całkowitą nowością na rynku.

Malwina Czerska

radca prawny, prowadzi indywidualną kancelarię radcowską, specjalizuje się w szeroko pojętym prawie cywilny, pasjonuje się prawem żywnościowym

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego I Rady (UE) Nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004

[2] Rozporządzenie Delegowane Komisji (UE) 2022/2104 z dnia 29 lipca 2022 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 w odniesieniu do norm handlowych dotyczących oliwy z oliwek oraz uchylające rozporządzenie Komisji (EWG) nr 2568/91 i rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 29/2012 z dnia 29 lipca 2022 r.