Mechanizmy obrony przedsiębiorców przed upadłością w unijnej Dyrektywie 2019/1023 i jej implementacja do polskiego porządku prawnego

Z uwagi na problemy trapiące osoby prowadzące działalność gospodarczą (w szczególności mikro- i małych przedsiębiorców) w okresie ostatnich kilku lat, związane głównie z galopującą inflacją (które pogłębione zostały dodatkowo pandemią koronawirusa i działaniami wojennymi na Ukrainie oraz związanym z powyższym niekontrolowanym wzrostem cen surowców) – wielu z nich nie jest niestety w stanie regulować na bieżąco swoich zobowiązań finansowych wobec kontrahentów oraz organów administracji publicznej. Na szczęście jednak Unia Europejska dostrzegła przywołane powyżej problemy i w celu ochrony przedsiębiorców przed niewypłacalnością i ostateczną upadłością – przyjmując za pośrednictwem swojej Rady w dniu 20 czerwca 2019 r. Dyrektywę 2019/1023 w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132, zwanej także potocznie „dyrektywą restrukturyzacyjną”, bądź – całkowicie słusznie – „dyrektywą drugiej szansy”. Ww. dokument w swojej treści zapewnia bowiem niewypłacalnym aktualnie przedsiębiorcom (bez względu na przyczynę takiej niewypłacalności) dostęp do co najmniej jednego rodzaju postępowania, które może prowadzić do całkowitego umorzenia ich długów, tj. uniemożliwienia egzekucji ich niespłaconych zobowiązań w ramach postępowania, które mogłoby obejmować sprzedaż majątku lub plan spłaty wierzycieli.

Jeśli chodzi natomiast o nasze krajowe, polskie „podwórko”, to w dniu 4 lipca 2022 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt zmian do ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne oraz ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, którego celem była właśnie implementacja przepisów ww. Dyrektywy do polskiego porządku prawnego. Ww. projekt nie został jednak niestety nigdy uchwalony. Obecnie rząd wznowił jednak prace nad nową ustawą, aby dostosować krajowe przepisy do przedmiotowej Dyrektywy 2019/1023, stąd 18 października 2024 r. opublikowany został nowy projekt ustawy ją implementującej. Poniżej (w przejrzysty – hasłowy sposób; w odniesieniu do trzech głównych elementów każdego postępowania restrukturyzacyjnego) wskazane zostały postulowane w ww. najnowszym rządowym projekcie zmiany w stosunku do obecnych regulacji Prawa restrukturyzacyjnego (polskiej ustawy z dnia 15 maja 2015 r.), których nadrzędnym celem ma być określenie w sposób precyzyjny przesłanek pozwalających na jak najszybsze podjęcie działań służących najpierw ustaleniu samych konkretnych trudności przedsiębiorcy związanych z płynnością finansową, a następnie podjęcie odpowiednich działań naprawczych, które tejże utracie płynności mają zapobiegać.

1. Nadzorca (zarządca) sądowy

Przede wszystkim należy zauważyć, że po wprowadzeniu postulowanych zmian w życie – zdecydowanie zmieni się rola nadzorcy sądowego (później nadzorcy układu). Obecnie obowiązujące przepisy nie zawierają szczegółowych wytycznych dotyczących wyboru nadzorcy i zarządcy sądowego, natomiast po zmianie sąd będzie musiał uwzględniać specyfikę sprawy przy powoływaniu konkretnego nadzorcy i zarządcy sądowego. Poza tym brakuje obecnie w polskim ustawodawstwie określenia wprost roli nadzorcy i zarządcy w negocjowaniu układu, natomiast po zmianie - nadzorca i zarządca będą wspierać negocjacje układowe, dbając o interesy zarówno dłużnika, jak i wierzycieli oraz pojawi się również możliwość skorzystania przez nadzorcę lub zarządcę, za zgodą dłużnika, z usług mediatora w celu przeprowadzenia negocjacji.

1. Plan restrukturyzacyjny

W obecnie obowiązującej treści ustawy Prawo restrukturyzacyjne - brakuje szczegółowych regulacji dotyczących określenia relacji dłużnik-nadzorca/zarządca-osoby trzecie w zakresie spraw, w których w sporządzenie planu restrukturyzacyjnego lub wyceny, stanowiącej część tzw. „testu zaspokojenia”, są zaangażowane osoby trzecie. Natomiast po wprowadzeniu postulowanych zmian w życie  - nadzorca będzie mógł działać w przedmiotowym zakresie we własnym imieniu, na rachunek dłużnika, przy zaangażowaniu osób trzecich.

Jeżeli chodzi zaś o sam „test zaspokojenia”, to w obecnie obowiązujących przepisach nie ma  wymogu sporządzania testu zaspokojenia wierzycieli. Natomiast nowy projekt ustawy wprost postuluje wprowadzenie obowiązku sporządzania testu zaspokojenia, który ma pomóc w ocenie ekonomicznej zasadności restrukturyzacji (weryfikacja jaki poziom zaspokojenia występowałby w potencjalnym postępowaniu upadłościowym).

Dodatkowo wreszcie obecny plan restrukturyzacyjny nie zawiera obowiązkowych informacji o skutkach restrukturyzacji dla zatrudnienia w przedsiębiorstwie, natomiast po zmianie - będzie musiał zawierać informacje o wpływie restrukturyzacji na zatrudnienie oraz o konsultacjach z przedstawicielami pracowników.

1. Układ

Przede wszystkim trzeba w tym miejscu dostrzec obligatoryjne objęcie układem wierzycieli rzeczowych, albowiem obecnie wierzyciele rzeczowi (posiadający zabezpieczenie w postaci zastawu i/lub hipoteki) uczestniczą w układzie tylko i  wyłącznie w przypadku, jeśli wyrażą na to zgodę lub gdy otrzymają pełne zaspokojenie (lub w stopniu nie mniejszym niż gdyby prowadzili egzekucję z przedmiotu zabezpieczenia). Po zmianie - wierzyciele rzeczowi zawsze obligatoryjnie będą musieli w układzie uczestniczyć.

Jeżeli chodzi natomiast o zatwierdzenie układu przez sąd – aktualnie sąd ma ograniczone możliwości weryfikacji układu, natomiast październikowy projekt postuluje, iż sąd będzie mógł samodzielnie dokonywać weryfikacji wycen przedsiębiorstwa dłużnika, co może wpłynąć na proces zatwierdzania układu, a także – sąd będzie miał autonomiczną  możliwość dokonania zmiany układu.

Na koniec należy wspomnieć także o tzw. mechanizmie cramdown. Obecnie układ może zostać przyjęty, jeśli uzyska poparcie wierzycieli reprezentujących dwie trzecie sumy wierzytelności, zapewniając jednocześnie grupom wierzycieli głosującym przeciwko układowi zaspokojenie co najmniej na poziomie zaspokojenia w scenariuszu upadłościowym; natomiast po wejściu zmiany Prawa restrukturyzacyjnego w życie układ będzie mógł zostać przyjęty nawet w przypadku nieuzyskania wymaganej większości, jeżeli jednak grupy wierzycieli uprzywilejowanych głosujące przeciwko układowi otrzymują na mocy układu pełną spłatę zadłużenia.

Obecny projekt nie przewiduje natomiast ograniczenia czasowego ochrony dłużnika przed egzekucją. Ze względu na czas trwania postępowań przed sądami, poprzedni projekt (z lipca 2022 .) zakładał, że możliwe będzie prowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego, w którym ochrona przed egzekucją już wygasła. Obecny projekt nie dokonuje natomiast w tym zakresie zmian względem aktualnie obowiązującego prawa, tj. opisywana ochrona co do zasady trwa przez cały okres postępowania.

W nowym projekcie brakuje również zmian w art. 2 Prawa restrukturyzacyjnego, co stanowi znaczącą modyfikację w porównaniu do poprzedniej wersji projektu ustawy z 2022 roku. Plan zmiany art. 2 Prawa restrukturyzacyjnego w ramach poprzedniego projektu wynikał z potrzeby wyraźnego rozgraniczenia postępowań restrukturyzacyjnych, które dotyczą restrukturyzacji zapobiegawczej (postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe) od postępowania sanacyjnego. Postępowanie sanacyjne, ze względu na możliwość przeprowadzenia w jego ramach działań sanacyjnych, takich jak restrukturyzacja zatrudnienia czy majątku dłużnika, wykracza bowiem poza ramy innych postępowań restrukturyzacyjnych i zbliża się do postępowania upadłościowego. W związku z tym, postępowanie sanacyjne miało według projektu z 2022 roku zostać wyłączone z kategorii postępowań dotyczących restrukturyzacji zapobiegawczej i miało nie podlegać stosowaniu Dyrektywy 2019/1023 (miało być dostępne wyłącznie dla dłużników niewypłacalnych, umożliwiając im skorzystanie z narzędzi do głębokiej restrukturyzacji przedsiębiorstwa).

Wielkim nieobecnym natomiast i to zarówno w poprzednim, jak i w aktualnym projekcie zmiany Prawa restrukturyzacyjnego jest tzw. „system wczesnego ostrzegania”, którego wprowadzenie jest jednocześnie wymagane przez art. 3 unijnej Dyrektywy 2019/1023. Pozostaje wobec powyższego otwartym pytanie, czy implementacja mechanizmów wczesnego ostrzegania zostanie uwzględniona w ramach innych projektów zmiany innych ustaw, czy też ograniczy się do doraźnych działań w ramach istniejących programów pomocowych.

radca prawny Łukasz Bogaczyk

Kancelaria Radcy Prawnego Maciej Sójka w Poznaniu

https://maciejsojka.pl/